O David Fernández Fabu, ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας Dos μιλάει στο ispania.gr για την εμπειρία του αυτή, αλλά και γενικότερα για το σινεμά στην Ελλάδα και την Ισπανία και φυσικά για την κρίση. Η ταινία ξεκινάει να προβάλλεται στην Αθήνα από την Πέμπτη 1 Σεπτεμβρίου.

Περίγραψέ μας την ταινία σε τριάντα λέξεις.

Η ταινία Dos είναι ένα αισθηματικό παζλ το οποίο ο θεατής καλείται να λύσει στην ψυχή του. Πρόκειται για μια ταινία καθαρά αισθαντική, που πρέπει να κοιτάξουμε καθένας από την ψυχή του. Είναι μια ιστορία αγάπης; Αγάπης που εξανεμίστηκε; Προσωπικής ανάπτυξης; Αισιόδοξη; Απαισιόδοξη; Είναι όλα γραμμένα ή έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας; Αυτό το αποφασίζει ο κάθε θεατής. Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι πρόκειται για μια ταινία που μιλάει για την Αγάπη στην πιο ευρεία έννοιά της.

Σε τι κοινό απευθύνεται η ταινία;

Σε όλους εκείνους που θα ήθελαν να τη δουν, από όπου κι αν είναι και από όπου κι αν προέρχονται. Σε όσους θέλουν να διασκεδάσουν, με τη στενή έννοια του όρου. Σε όλους εκείνους που θέλουν να ξεφύγουν από την καθημερινή πραγματικότητά τους για μια στιγμή. Ξεχάστε την κρίση, το δημόσιο χρέος, τα πολιτικά προβλήματα, την ασχήμια των πραγμάτων. Και επίσης και για όσους νιώθουν να τους έχει ζώσει η αγωνία, για να δουν καθαρά ότι ο μεγαλύτερος θησαυρός μας είναι η ψυχή μας. Και είναι αυτή που ποτέ δεν πρέπει να επιτρέψουμε να περιέλθει σε κρίση. Η ψυχή μας διακατέχεται από την Αφροδίτη, είμαστε Αγάπη.

Πώς ήταν να δουλεύεις με ξένο σκηνοθέτη και συνεργείο;

Η αλήθεια είναι ότι ήταν υπέροχο, αν και ποτέ δεν αισθάνθηκα εντελώς ξένος στην Ελλάδα. Για έναν ηθοποιό όπως εγώ, ήταν ένα όνειρο να εργαστώ στους πρόποδες της Ακρόπολης, όπου η τέχνη του ηθοποιού γεννήθηκε για τη Δύση. Είναι ένα δώρο να περνάς κάτω από το λόφο των Μουσών ψάχνοντας για την προσωπική σου έμπνευση.

Όσο για την ομάδα, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ήταν απίθανη. Ένιωσα καθόλη τη διαδικασία ότι δημιουργούσαμε κάτι πολύ ξεχωριστό για όλους, γιατί κάθε ένας από μας θέταμε την ψυχή μας στην υπηρεσία της ταινίας.

Από υποκριτικής άποψης ήταν απολαυστικό να υποδυθώ τον Έκτορα, φροντίζοντας κάθε λεπτομέρεια, κάθε ανάσα, κάθε λέξη. Χάρη στον Στάθη φυσικά, την ψυχή αυτού του έργου, που κατάφερε να δώσει στον καθένα μας το χώρο του, που μας άκουγε και λάμβανε τις κατάλληλες αποφάσεις ανά πάσα στιγμή. Η δουλειά ξεκίνησε ένα χρόνο πριν ξεκινήσουμε τα γυρίσματα. Από τη στιγμή που μου έστειλε το σενάριο μέχρι να πει την τελευταία φορά: «Πολύ ωραία, cut!», ένιωθα εντελώς ελεύθερος να δημιουργήσω, να δώσω στο σενάριο και στον χαρακτήρα μου ό,τι έκρινα σκόπιμο. Είναι ένας μεγάλος σκηνοθέτης ηθοποιών, που θέλησε να εντρυφήσει στον υπέροχο κόσμο της ερμηνείας, αφιερώνοντας τον κατάλληλο χρόνο στις πρόβες και δουλεύοντας πολύ προσεκτικά το κομμάτι της υποκριτικής.

Υπήρξε κάποιο ιδιαίτερο συμβάν στα γυρίσματα, κάτι που να σε εντυπωσίασε θετικά ή αρνητικά;

Δεν ξέρω αν γνωρίζετε ότι ο Στάθης παράτησε (ευτυχώς) τις σπουδές του στην ιατρική, ενώ του έμεναν μόνο λίγα μαθήματα για να γίνει γιατρός. Και λέω ευτυχώς, γιατί μόλις μια μέρα πριν ξεκινήσουμε τα γυρίσματα είχα ένα κριθαράκι στο μάτι. Εκείνος μου πήρε μια αλοιφή από το φαρμακείο και το μάτι μου χειροτέρεψε τόσο που είχε πρηστεί σαν μπάλα. Όταν μίλησε με τον πατέρα του, ο οποίος είναι πραγματικός γιατρός, του είπε ότι είχε βάλει μια αλοιφή η οποία αντενδείκνυτο παντελώς. Τελικά η Μάγδα, η μακιγιέζ, βρήκε λύση, χάρη στην τέχνη της και μια αρχαία προσευχή που είχε μάθει από τη μητέρα της.

Είναι πολύ διαφορετικό το σινεμά που κάνουμε στην Ελλάδα από αυτό που κάνετε στην Ισπανία;

Φυσικά και υπάρχουν διαφορές, επειδή το κάνουν διαφορετικοί άνθρωποι. Καθένας προσφέρει ό,τι φέρει ως άτομο. Και οι ρίζες είναι κάτι που έχει κατά πολύ να κάνει με το μέρος όπου γεννιέται κανείς. Αυτή η ταινία είναι διεθνής σε μεγάλο βαθμό παρόλο που έχει σημαντικές αναφορές στον ελληνικό πολιτισμό. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ελληνική κουλτούρα είναι η ρίζα της Δύσης και, συγγνώμη αγαπητοί Έλληνες, αλλά αυτό είναι κάτι που τώρα πια αποτελεί παγκόσμια κληρονομιά, οι μύθοι σας είναι και δικοί μου, οι θεοί σας είναι οι θεοί μου και τα γλυπτά του Παρθενώνα μάς τα έκλεψαν οι Άγγλοι.

Eίναι αλήθεια ότι ο ισπανικός κινηματογράφος τείνει περισσότερο προς την κωμικοτραγωδία, που είναι καθαρά ισπανικό είδος. Το πρώτο δυτικό θεατρικό έργο που αναμιγνύει στοιχεία της τραγωδίας και της κωμωδίας είναι το La Celestina του Fernando de Rojas, και νομίζω ότι είναι κάτι που προσδιορίζει κατά πολύ τον τρόπο που αισθανόμαστε και βλέπουμε τον κόσμο. Υπάρχει η σπουδαιότητα της ελληνικής τραγωδίας, αλλά και η ελαφρότητα της καθημερινής ζωής. Όπως έλεγε ένας μεγάλος Ισπανός συγγραφέας, ο Valle Inclán: «Η ισπανική τραγωδία, δεν είναι τραγωδία, είναι μια τραγελαφική διαστρέβλωση της πραγματικότητας που ονομάζεται esperpento.»

Με λίγα λόγια, πώς βλέπεις το καλλιτεχνικό επίπεδο του ισπανικού κινηματογράφου;

Υπάρχουν σπουδαίοι καλλιτέχνες που υλοποιούν πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις, αλλά δυστυχώς αυτή τη στιγμή βιώνουμε πολύ άσχημες στιγμές στον ισπανικό κινηματογράφο. Η δεκαετία του ενενήντα και οι αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα υπήρξαν εξαιρετικές, και το σινεμά μας είχε μεγάλη φήμη, ακόμη και στις ΗΠΑ. Αλλά τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει αρκετά. Οι παραγωγοί δε ρισκάρουν, τα μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα, τα οποία παράγουν τις περισσότερες ταινίες, επιλέγουν την ασφάλεια, δηλαδή ένα σινεμά που κατά καιρούς προσπαθεί να μιμηθεί το αμερικάνικο, προσπαθώντας να κάνει τις ίδιες εισπρακτικές επιτυχίες.

Προσωπικά πιστεύω ότι αυτό είναι λάθος. Η επιτυχία βρίσκεται στην ιδιαιτερότητα. Εξ ου και η επιτυχία του Αλμοδόβαρ, ο οποίος κάνει ένα σινεμά που μόνο αυτός μπορεί να κάνει. Το μεγαλείο του ισπανικού σινεμά ήταν πάντα βασισμένο στις ιστορίες που διηγούνταν και στους μεγάλους ηθοποιούς του. Τώρα αν θέλεις να κάνεις μια ταινία, το πρώτο πράγμα που ζητάνε είναι να έχεις στο έργο ηθοποιούς με απήχηση στα ΜΜΕ. Το να είσαι διάσημος δεν είναι ένα ένδειξη ποιότητας. Και δεν μιλάμε για ηθοποιούς με κύρος, αλλά μόνο για διάσημους ηθοποιούς. Δεν αναρωτιούνται πόσος κόσμος θα πάει να δει την ταινία, αλλά πόσος κόσμος θα πάει να δει τον τάδε. Ξεχνάνε ότι το κοινό που πάει σινεμά θέλει να δει τον χαρακτήρα, γιατί διαφορετικά θα έμενε σπίτι να τον δει στην τηλεόραση, που βγαίνει φτηνότερα.

Όλοι θέλουμε να δούμε τους χαρακτήρες που κάνει ο Χαβιέρ Μπαρδέμ, γιατί ακριβώς δεν είναι ο Χαβιέρ. Με λίγα λόγια, λείπει το ρίσκο. Μια ταινία όπως το Dos, θα ήταν πολύ δύσκολο να γίνει στην Ισπανία. Ξέρω πολλούς ανθρώπους με μεγάλο ταλέντο που προσπαθούν να κάνουν ταινίες αυτή τη στιγμή, αλλά όλες οι πόρτες είναι κλειστές. Από την άλλη πλευρά χρειάζεται πίστη, πολλή πίστη. Αυτή δεν πρέπει ποτέ να χάνεται, επειδή ταλέντο υπάρχει πολύ στην Ισπανία, η τέχνη κάνει αισθητή την παρουσία της, αλλά υπάρχει πάντα στο βάθος η αίσθηση ότι είμαστε δον Κιχώτες που πολεμάμε ανεμόμυλους. Είναι ώρα να ξυπνήσουμε!

Είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο το να είσαι ηθοποιός στην Ισπανία απ' ό,τι στην Ελλάδα;

Το να είσαι ηθοποιός είναι πολύ δύσκολο στην Ελλάδα, την Ισπανία ή τη Σιγκαπούρη, διότι είναι ένα πολύ δύσκολο επάγγελμα. Να είσαι κακός ηθοποιός είναι πολύ εύκολο, να είσαι σχετικά καλός είναι αρκετά περίπλοκο. Αυτό όσον αφορά την τέχνη της υποκριτικής. Εάν αναφέρεσαι στις ευκαιρίες απασχόλησης, θα πρέπει να δώσω άλλη απάντηση.

Ευτυχώς είμαι ένας ηθοποιός που στα 15 χρόνια που εργάζομαι σε αυτό το επάγγελμα δεν είχα την ανάγκη να κάνω άλλες άσχετες εργασίες. Αλλά έχω συνείδηση του ότι η κατάσταση είναι πολύ πολύπλοκη. Αυτό που έχω κάνει περισσότερο είναι το θέατρο, μερικές φορές καλύτερα πράγματα, άλλες χειρότερα, αλλά ποτέ δε στάθηκα περιμένοντας να χτυπήσει το τηλέφωνο. Γιατί όταν δεν είχα δουλειά την εφεύρισκα ο ίδιος. Έχω γίνει παραγωγός σε δικά μου θεάματα και έχω βρεθεί στα καλύτερα θέατρα και στις χειρότερες τρύπες. Έχω κερδίσει καλές αμοιβές και άλλες που ήταν ντροπιαστικές, αλλά ποτέ δεν έκατσα σπίτι.

Η ευκαιρία για υποδυθώ τον Έκτορα ήρθε κατά τύχη και νομίζω ότι θα ήταν πολύ δύσκολο στην Ισπανία να μου δώσουν αυτόν το χαρακτήρα. Γενικά οι διευθυντές κάστινγκ δεν αναζητούν τον ηθοποιό που είναι σε θέση να υποδυθεί τον χαρακτήρα, ψάχνουν το χαρακτήρα και αυτό είναι ένα τεράστιο λάθος. Όπως και να έχει, αισθάνομαι πολύ τυχερός που μπορώ να ζω από αυτό το επάγγελμα. Είναι μια πολύ δύσκολη περίοδος στην Ισπανία, το θέατρο βρίσκεται σε μεγάλη κρίση, υπάρχει πολύ λίγο θέατρο και οι ηθοποιοί ζούμε κυρίως από αυτό. Όταν επιστρέψω στην Ισπανία, ξεκινάω με μια τηλεοπτική σειρά για τους Ναΐτες, και γι’ αυτό σήμερα το πρωί πήγα στους Δελφούς να ευχαριστήσω τον Απόλλωνα για την εύνοιά του.

Πώς βλέπεις καλλιτεχνικά και κοινωνικά τη σύγχρονη Ελλάδα; Πόσο απέχει (ή όχι) η εικόνα αυτή από εκείνη που είχες σχηματίσει στο σχολείο;

Για να πούμε την αλήθεια, η σύγχρονη Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στην Ευρώπη. Θέλω να πω ότι γνωρίζουμε πολύ καλά την αρχαία Ελλάδα, αλλά όταν ήρθα εδώ, συνειδητοποίησα ότι ήξερα πολύ λίγα για την σύγχρονη Ελλάδα. Είναι εκπληκτικό το πόσο μοιάζουμε σε πολλά πράγματα. Ειδικά στον τρόπο ζωής και στον τρόπο που απολαμβάνουμε τη ζωή, και ακόμη στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Νομίζω ότι η Ισπανία και η Ελλάδα είναι τα πραγματικά αδέρφια και η Ιταλία είναι ο ξάδελφος. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται στην κοινή εμπειρία μας από τη συμβίωση με τη μουσουλμανική κουλτούρα, η οποία είναι το διακριτικό στοιχείο σε σχέση με την Ιταλία. Δεν ξέρω αλλά μου φάνηκε αξιοπρόσεκτο...

Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ταπεινά ότι η Ελλάδα πρέπει να είναι πολύ πιο περήφανη για αυτό που αισθάνεται για το παρελθόν της. Και δεν εννοώ μόνο τις πέτρες ή την τέχνη, ούτε για την αληθινή γνώση που έδωσε η Ελλάδα στον κόσμο, δηλαδή τα πάντα. Έννοιες όπως Δημοκρατία, Σωφροσύνη, Ελευθερία, Ηθικό, Αισθητική, Ηθική... είναι έννοιες που εφευρέθηκαν στην Ελλάδα και έχουν μετατραπεί σε θεμέλια του δικού μας τραυματισμένου κράτους δικαίου. Αλλά είναι έννοιες, ιδέες (όπως λέει ο Πλάτωνας) οι οποίες είναι πιο δυνατές και πιο πολύτιμες από οποιαδήποτε επιτόκια. Η Ελλάδα χρωστάει πολλά χρήματα στις ευρωπαϊκές τράπεζες, αλλά πόσα οφείλει η Ευρώπη στην Ελλάδα για τη συμβολή της από πολύ πριν υπάρξει ο Τρισέ; Δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα στον κόσμο για να σας το πληρώσουμε.

Μετάφραση από τα ισπανικά: Μιχάλης Μηλιαράκης
Επιμέλεια ελληνικού κειμένου: Βίκυ Ρούσκα

David Fernández Fabu, uno de los protagonistas de la película Dos habla a ispania.gr sobre esta experiencia, y también del cine en España y Grecia y, por supuesto, de la crisis. La película se estrena en Atenas el 1 de septiembre.

Descríbenos la película en treinta palabras.

Dos es un puzzle emocional que el espectador resuelve en su alma. Es una película puramente sensorial que hay que mirar desde el alma de cada uno. ¿Es una historia de amor? ¿De desamor? ¿De crecimiento personal? ¿Optimista? ¿Pesimista? ¿Todo está escrito o tenemos las riendas de nuestra vida? Eso lo decide cada espectador. Lo que si está claro que es una película que habla de Amor en el más amplio de los sentidos.

¿A qué tipo de público va dirigida la película?

A todo aquel que quiera verla, sea de donde sea y venga de donde venga. Todo el que se quiera divertir, en el sentido más estricto de la palabra. Es decir a aquellos que quieran salir de su realidad cotidiana por un momento. Olvidar la crisis, la deuda soberana, los problemas políticos; la fealdad de las cosas. Y también para aquellos que la angustia les acorrala, para ver con claridad que nuestro gran tesoro es nuestra alma. Y esa es la que nunca debemos dejar que caiga en crisis. Nuestra alma esta poseída por Afrodita, somos Amor.

¿Cómo fue trabajar con un director y un equipo extranjeros?

La verdad es que ha sido maravilloso, aunque nunca me he sentido del todo un extranjero en Grecia. Para un actor como yo ha sido un sueño trabajar a los pies del teatro de Dioniso, donde el arte del actor nació para el occidente. Es un regalo pasear por la colina de las musas buscando la inspiración de tu personaje.

En cuanto al equipo solo puedo decir que ha sido increíble. He sentido durante todo el proceso que estábamos creando entre todos algo muy especial, porque todos y cada uno de nosotros estábamos poniendo nuestra alma al servicio de la película.

Actoralmente ha sido una delicia interpretar a Héctor, cuidando cada detalle, cada respiración cada palabra, gracias por supesto a Stathis, la alma máter de este proyecto. Él ha sabido darnos a cada uno nuestro lugar, ha sabido escucharnos y tomar las decisiones oportunas en cada momento. El trabajo comenzó un año antes de empezar a rodar. Desde el mismo momento en que me envió el guión hasta que dijo la última vez: «¡Polí orea, corten!»; me he sentido completamente libre para crear, para aportar sobre el guión y sobre mi personaje lo que me ha parecido oportuno. Es un gran director de actores, que se ha querido sumergir en ese maravilloso mundo que es la interpretación, fijando unos tiempos de ensayos excepcionales y un cuidadísimo trabajo actoral.

¿Hubo algún incidente especial en los rodajes, algo que te llamara la atención de forma positiva o negativa?

No se si sabéis que Stathis abandonó (afortunadamente) sus estudios de medicina cuando tan solo le faltaban algunas asignaturas para ser médico. Digo afortunadamente porque justo el día de antes de empezar el rodaje sufrí un orzuelo en un ojo. Él me consiguió una pomada en la farmacia y mi ojo empeoró de manera que se hinchó como una pelota. Cuando habló con su padre, que sí que es médico de verdad, le dijo que la pomada que me habían puesto era completamente contraindicada. Finalmente Magda, la maquilladora lo solucionó, gracias a su arte y a una antigua oración aprendida de su madre.

¿El cine que hacemos en Grecia es muy diferente al cine español?

Por supuesto que hay diferencias porque lo hacen personas diferentes. Cada persona aporta lo que lleva consigo. Y las raíces es algo que tiene que ver mucho con donde se nace. Esta película es muy internacional aunque haya grandes referencias a la cultura griega. Pero no podemos olvidar que la cultura griega es la raíz de occidente y, lo siento queridos helenos, pero eso es algo que ya es patrimonio de la humanidad, vuestros mitos son los mios, vuestros dioses son mis dioses y las esculturas del Partenón nos las robaron los ingleses.

Es cierto que el cine español tiende mas a la tragicomedia, que es un género netamente hispánico. La primera obra teatral occidental que mezcla elementos de tragedia y de comedia es La Celestina de Fernando de Rojas, y creo que es algo que define bastante nuestra manera de sentir y ver el mundo. Tenemos la trascendencia de la tragedia griega, pero la liviandad de la vida cotidiana. Como decía un gran autor español, Valle Inclán: «La tragedia española, no es tragedia, es una deformación grotesca de la realidad que se llama esperpento.»

En pocas palabras, ¿cómo ves el nivel artístico del cine español?

Hay grandes artistas que siguen haciendo propuestas muy interesantes, pero desgraciadamente estamos viviendo unos muy malos momentos en el cine español. La década de los noventa y principios del XXI ha sido excepcional, y nuestro cine tenía un gran prestigio incluso en EEUU. Pero ahora la situación ha cambiado considerablemente. Los productores no se arriesgan, las grandes cadenas de televisión, que son las que producen más cine, apuestan por lo seguro, un cine que en ocasiones intenta emular al americano, anhelando conseguir los mismos éxitos en taquilla.

Personalmente creo que esto es un error. En la especificidad está el éxito. De ahí el éxito de Almodóvar, que hace un cine que sólo él puede hacer. La grandeza del cine español siempre ha estado basada en las historias que contaba y en los grandes actores que lo hacían. Ahora si quieres hacer una película lo primero que preguntan es que actores mediáticos tienes en el proyecto. Ser famoso no es un signo de calidad. Y es que no hablamos de actores de prestigio, si no solo de actores famosos. No se preguntan cuánta gente vendrá a ver la peli, si no cuanta gente vendrá a ver a fulanito. Se le olvida que el público que va al cine quiere ver al personaje. Nunca quiere ver al tal fulanito, porque si no se quedarían en casa viéndolo en la tele, que es mas barato.

Por eso todos queremos ver los personajes que hace Javier Bardem, porque pecisamente no es Javier. En definitiva falta riesgo. Una película como Dos, hubiese sido muy difícil que se hiciese en España. Conozco a mucha gente con un gran talento que intenta hacer cine en este momento, pero todas las puertas están cerradas. Por otra parte hace falta fe, mucha fe. Esta nunca hay que perderla porque el talento sobra en España, el arte se respira, pero siempre hay de fondo la sensación que somos Quijotes luchando contra molinos. ¡Wake up!

¿Es mas fácil o mas difícil ser un actor en España que en Grecia?

Ser actor es muy difícil en Grecia, en España o en Singapur, porque es una profesión dificilísima. Hacerlo mal es muy fácil, hacerlo medianamente bien complicadísimo. Esto en cuanto al arte de interpretar. Si te refieres a las oportunidades laborales esa es otra respuesta.

Afortunadamente soy un actor que en los 15 años que llevo trabajando como actor no he tenido la necesidad de poner copas o hacer otro trabajo que no sea el mío. Pero soy consciente que la situación es muy compleja. Lo que más he hecho ha sido teatro, unas veces cosas mejores, otras peores, pero nunca he estado parado esperando que suene el teléfono. Porque cuando no he tenido trabajo me lo he inventado. He producido mis propios espectáculos y he estado en los mejores teatros y también en los peores tugurios. He ganado buenos sueldos y otros que eran de vergüenza, pero nunca me he quedado en casa.

La oportunidad de interpretar a Héctor me vino de casualidad y creo que me hubiese resultado muy difícil en España acceder a este personaje. Generalmente los directores de casting no buscan al actor capaz de hacer el personaje, buscan al personaje y eso es un tremendo error. De cualquier forma me siento un ser muy afortunado por poder ganarme la vida con esta profesión. Es un momento muy difícil en España, el teatro esta en una gran crisis y hay poquísimo teatro y los actores generalmente vivimos de él. Cuando regrese a España empiezo con una serie de televisión sobre los templarios así es que esta mañana me he ido ha Delfos a agradecer a Apolo sus favores.

¿Qué te parece artística y socialmente la Grecia moderna? ¿Queda lejos de la imagen que tenías en el instituto?

La verdad, sea dicho, la Grecia moderna es muy desconocida en Europa. Quiero decir conocemos muy bien la Grecia clásica pero cuando yo vine aquí me di cuenta de que sabía muy poco de la Grecia actual. Es muy sorprendente comprobar lo similares que somos en muchas cosas. Sobre todo en la manera de vivir y de disfrutar la vida, además en cómo nos relacionamos con los demás. Creo que España y Grecia son los verdaderos hermanos e Italia es el primo. Yo creo que esto se debe a nuestra experiencia común de haber convivido con la cultura musulmana, que es el dato diferenciador con Italia. No lo sé pero me ha resultado muy curioso.

De cualquier forma humildemente creo que Grecia debía sentirse mucho más orgullosa de lo que se siente de su pasado. No me refiero solo a las piedras o al arte, si no al verdadero conocimiento de lo que aportó Grecia al mundo, que fue todo. Conceptos como Democracia, Sofrosine, Libertad, Moral, Estética, Ética… son conceptos inventados por Grecia que se han convertido en los soportes de nuestro maltrecho estado de derecho. Pero son conceptos, ideas (como dice Platón) que son más fuertes y más valiosos que cualquier tipo de interés. Grecia debe mucho dinero a los bancos europeos, pero ¿cuanto le debe Europa a Grecia por su aportación desde mucho antes que Trichet existiese? No hay dinero en el mundo para pagároslo.

Traducción del castellano: Mijalis Miliarakis
Revisión de la versión griega: Vicky Rouska