Εξαιρετική η έκθεση που είδα πριν δυο βδομάδες στο Μουσείο Τέχνης της Τζιρόνα, στην Καταλονία. Η έκθεση αυτή προτείνει ένα ταξίδι στον ελληνισμό μέσα από έργα καλλιτεχνών της Καταλονίας που επηρεάστηκαν σε κάποια στιγμή της σταδιοδρομίας τους από τον κόσμο της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού.

Η έκθεση με τίτλο "Η γοητεία της Ελλάδας: Η τέχνη στην Καταλονία το 19ο και 20ό αιώνα" παρουσιάζει την ομηρική και καβαφική έννοια του νόστου, του ταξιδιού της επιστροφής στις ρίζες μέσα από το φιλελληνικό πνεύμα που πάντα έκανε αισθητή την παρουσία του στην καταλανική τέχνη και τον πολιτισμό των τελευταίων αυτών αιώνων.

Η έκθεση ξεκινά με ένα αφιέρωμα στο Εμπόριον με δείγματα αρχαίας ελληνικής τέχνης που βρέθηκαν στο ιερό, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η μαρμάρινη κεφαλή του Απόλλωνα που στη αρχή είχε θεωρηθεί ότι ανήκει στην Αφροδίτη και που χρησίμευσε στους θεωρητικούς του Noucentisme ως καλλιτεχνικό πρότυπο και σημείο αναφοράς για τη δημιουργία του Αλμανάκ τους, που εκδόθηκε στη Βαρκελώνη το έτος 1911. Εκτίθενται επίσης δείγματα της περίφημης "δραχμής του Εμπορίου" που κόπηκε στην πόλη.

Στης αρχές του 19ου αιώνα στην Καταλονία, κατά την περίοδο του Νεοκλασικισμού, σπουδαίοι καλλιτέχνες μας άφησαν λαμπρά δείγματα του έργου τους στο οποίο είναι έντονες οι αναφορές στα ιδεώδη της κλασικής Ελλάδας και της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Πολλοί Καταλάνοι και Ευρωπαίοι καλλιτέχνες εγκατεστημένοι στη Ρώμη αντλούσαν έμπνευση από της αισθητικές πηγές του ελληνισμού μέσω των ακαδημιών καλών τεχνών της Ρώμης. Εκείνη την εποχή το επίτευγμα των Ελλήνων ήταν ότι κατάφεραν να αναστήσουν τον κλασικό μύθο, με όλη του την ποιότητα, την ομορφιά και την λαμπρότητα. Το επίτευγμα ήταν ότι είπαν: "Αυτό ήμασταν και αυτό θέλουμε να ξαναγίνουμε".

Το 1897, μετά από αίτηση του φιλέλληνα ιστορικού Antoni Rubió i Lluch στάλθηκε το περίφημο "Μήνυμα στο βασιλέα Γεώργιο Α' των Ελλήνων" όπου δηλώνονταν η υποστήριξη της Καταλονίας προς την Ελλάδα σχετικά με το Κρητικό Ζήτημα. Το κείμενο συνυπογράφηκε από την πλειονότητα των καταλανικών πολιτικών και πολιτιστικών οργανισμών της εποχής. Εκείνα τα χρόνια το κίνημα του Μοντερνισμού (παρεμφερές με τον Art Nouveau) είχε πλήρως εδραιωθεί σε όλη τη χώρα. Η Καταλονία, όμως, δεν είχε πάψει να κοιτάζει το είδωλό της μέσα στον καθρέφτη της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού.

Στις αρχές του 20ού αιώνα η αναζήτηση καλλιτεχνικής έμπνευσης προσανατολιζόταν με όλο και μεγαλύτερη έμφαση προς τη Μεσόγειο, και ιδιαίτερα την Ελλάδα. Η έναρξη τότε των ανασκαφών και η ανακάλυψη του αγάλματος του Ασκληπιού έφεραν τον ελληνικό κόσμο στο κέντρο του ενδιαφέροντος, γεγονός που πολύ γρήγορα θα οδηγούσε στη γέννηση του κινήματος του Noucentisme. Πλάι στους ζωγράφους και τους γλύπτες, πολλοί συγγραφείς και διανοούμενοι ένωσαν τις φωνές τους σε εκείνο το κίνημα που δεν άργησε να απλωθεί σε όλη την κοινωνία.

Η δικτατορία του Φράνκο, παρ' όλες της συστηματικές προσπάθειες που κατέβαλε για να εξαλείψει από προσώπου γης την καταλανική γλώσσα και τον καταλανικό πολιτισμό, δεν κατάφερε να κάμψει την αντίσταση της γενιάς εκείνης των καλλιτεχνών και των συγγραφέων που είχε σφυρηλατηθεί την εποχή της Τοπικής Κυβέρνησης της Καταλονίας. Μετά από μερικά χρόνια εξορίας ο Carles Riba δημοσίευσε το 1948 την οριστική μετάφραση της Οδύσσειας, με ωραία εικονογράφηση και χαρακτικά του Enric Critòfol Ricart. Μαζί τους η ίδια γενιά ποιητών, συγγραφέων και μεταφραστών, με την καθοδήγηση και την διδασκαλία του Salvador Espriu, κατόρθωσαν να φέρουν τον καταλανό αναγνώστη κοντά στα σημαντικότερα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας, αρχαίας και νεότερης.

Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, η μυθική μορφή του Θησέα, που νικά το Μινώταυρο με τη βοήθεια της Αριάδνης, συνδέεται με τον Άγιο Γεώργιο, προστάτη της Καταλονίας. Ο Josep Maria Subirachs φιλοτέχνησε το μετάλλιο της έκθεσης "Η Καταλονία σήμερα" (μπορείτε να το δείτε στην fotogalería). Ξαναγεννιόταν για την Καταλονία "ο μύθος και το όνειρο". Εκείνα τα χρόνια η Καταλονία υποδεχόταν με θαυμασμό το δημιουργικό ταλέντο της ελληνικής τέχνης και κουλτούρας. Οι μουσικόφιλοι παρακολουθούσαν ευλαβικά τη Μαρία Κάλλας, τη θεία φωνή, παρόλο που είχε τραγουδήσει μόνο μια φορά στο Liceu, την όπερα της Βαρκελώνης. Όπως επίσης τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη ή τις ερμηνείες στο θέατρο και τον κινηματογράφο των μεγάλων Ελληνίδων ηθοποιών, Μελίνας Μερκούρη και Ειρήνης Παπά. Τώρα το ταξίδι στην Ελλάδα ήταν πια πιο προσιτό, και το ταξίδι στην Ιθάκη, που ο Lluís Llach συνέθεσε με βάση το ποίημα του Καβάφη, έγινε πολύ σύντομα μια μελωδία ικανή να φτάσει στην καρδιά της Καταλονίας. Ο θαυμασμός αυτός για την τέχνη και τον πολιτισμό της Ελλάδας εκδηλώθηκε ακόμα εντονότερα με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης το 1992. Η ολυμπιακή φλόγα έφτασε δια θαλάσσης στην Καταλονία, στην ακρογιαλιά του Εμπορίου.



Σημείωσεις:
1. Έγραψα αυτό το κείμενο με βάση τον κατάλογο της έκθεσης.
2. Μπορείτε να δείτε φωτογραφίες από την έκθεση στην Fotogalería.

Φωτογραφίες-βίντεο: Emmanuel Vinader