Είναι ελάχιστα γνωστό πως πολλοί από τους μεξικανούς καλλιτέχνες που ζωγραφίζουν είναι και χαράκτες. Το γεγονός πως δημιουργούν με άνεση και με τις δύο τεχνικές συνιστά δύσκολο να ορίσει κανείς αν πρόκειται για ζωγράφους που κάνουν χαρακτική ή για χαράκτες που επίσης ζωγραφίζουν.
Το εργαστήριο εκτύπωσης Kyron Ediciones Gráficas Limitadas, ειδικευμένο στις λιθογραφίες, δραστηριοποιήθηκε στην Πόλη του Μεξικού από το 1974 μέχρι το 2004, υπό την τεχνική διεύθυνση του συνιδρυτή του Andrew Vlady. Τα Αρχεία Kyron μεταδίδουν την ιστορία και την συλλογή του.
Η έκθεση έχει δύο στόχους: να δώσει μια ευρεία εικόνα της δραστηριότητας του εργαστηρίου Kyron και, σε μεγαλύτερη κλίμακα, της μεξικάνικης χαρακτικής των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα - περίοδος για την οποία δεν έχει διεξαχθεί ερευνά για αυτήν την τέχνη, αντίθετα με παλαιότερες εποχές.
Με αυτήν την έκθεση, γιορτάζονται τα 25 χρόνια συνεργασίας του Kyron με το Υπουργείο Εξωτερικών του Μεξικού. Η πρώτη έκθεση, 14 καλλιτέχνες για όλα τα έθνη, παρουσιάστηκε στην Νέα Υόρκη το 1985. Αργότερα, ακολούθησαν, μεταξύ άλλων, οι εκθέσεις 20η επέτειος Kyron, η οποία ταξίδευσε στις Λατινοαμερικάνικες πρωτεύουσες από το 1992 μέχρι το 1994· Η περιοδεία Kyron στην Ασιατική ακτή του Ειρηνικού, που παρουσιάστηκε σε 12 μουσεία της Αυστραλίας και της Ασίας από το 1995 μέχρι το 1998 και η τωρινή έκθεση που ξεκίνησε στο Λάκναου της Ινδίας το 2009 και ύστερα συνέχισε στο Νέο Δελχί, το Κάιρο, το Παρίσι και την Ρώμη.
Παρατηρώντας αναδρομικά αυτήν την εκπληκτική περίοδο, η Beatriz Vlady, συνιδρυτής και επιμελήτρια της έκθεσης, συνοψίζει: «Από την μία είναι 32 χρόνια δουλειάς, 341 εκδόσεις και 52 καλλιτέχνες. Από την άλλη είναι το κοινό, ο αληθινός κριτής.»
Σήμερα, με μεγάλη τιμή, η Πρεσβεία Μεξικού και το Ινστιτούτο Θερβάντες παρουσιάζουν την έκθεση Μεξικανικά Χαρακτικά από το Αρχείο Kyron 1972-2004 στο ελληνικό κοινό.
ESTAMPAS MEXICANAS: DE LOS ARCHIVOS KYRON 1972-2004
Es un hecho poco reconocido que gran parte de los artistas mexicanos que inventan imágenes en pintura son los mismos que hacen estampas. El que se muevan entre ambos medios con indiferencia hace difícil determinar si se trata de pintores que hacen estampas o de realizadores de estampas que también pintan.
Kyron Ediciones Gráficas Limitadas taller de impresión de estampas especializado en la litografía sobre piedra, operó en la Ciudad de México de 1972 a 2004, bajo la dirección técnica de su cofundador, Andrew Vlady. Los Archivos Kyron son depositarios de su historia y de su colección de estampas.
La exposición tiene dos objetivos: primero, dar una amplia representación de la actividad del taller Kyron, y segundo, de mayor alcance, dar una amplia representación de la estampa mexicana del último cuarto del siglo veinte; época que aún no está identificada ni estudiada a diferencia del resto del siglo.
Con esta exposición también se celebran los 25 años de colaboración de Kyron con la Secretaría de Relaciones Exteriores. La primera exposición, 14 artistas para todas las naciones, se presentó en la ciudad de Nueva York en 1985. Posteriormente siguieron, entre otras, Kyron 20 Aniversario; que viajó por las capitales de América Latina de 1992 a 1994, La gira Kyron por la cuenca del Pacífico Asiático; que se presentó en 12 museos de Australia y Asia de 1995 a 1998 y la actual exposición que inició en Lucknow en 2009 y luego viajó a Nueva Delhi; Cairo; Paris y Roma.
Al mirar a este extraordinario período en retrospectiva, Beatriz Vlady, cofundadora de Kyron y curadora de la exposición, resume: “Por un lado están 32 años de trabajo, 341 ediciones y 52 artistas. Del otro lado está el público, el verdadero crítico.”
Hoy, con gran orgullo, La Embajada de México en Grecia y El Instituto Cervantes de Atenas presentan Estampas Mexicanas: de los Archivos Kyron 1972-2004 al distinguido público Griego.
Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2011
Αίθουσα Εκθέσεων του Ινστιτούτου Θερβάντες της Αθήνας
Μητροπόλεως 23, Σύνταγμα, Αθήνα
Τηλ. 210,3634117, εσωτ. 2
Είσοδος ελεύθερη
Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα με Σάββατο: 10.00-13.30 και Δευτέρα με Παρασκευή 16.00-20.30
enero – febrero 2011
Sala de Exposiciones del Instituto Cervantes de Atenas
Mitropoleos 23, Sindagma, Atenas
Tel. 210.3634117 ext. 2
Entrada libre
Horario: lune a sabados 10.00-13.30 h. y lunes a viernes 16.00-20.30 h
82 έργα 24 μεξικανών και λατινοαμερικανών καλλιτεχνών
82 obras de 24 artistas mexicanos y latino americanos
Raúl Anguiano (Μεξικό/México, 1915-2006)
Ricardo Anguía (Μεξικό/México, 1951-2009)
Leonora Carrington (Αγγλία/Inglaterra, 1917)
Alfredo Castañeda (Μεξικό/México, 1938-2010)
Alejandro Colunga (Μεξικό/México, 1948)
Francisco Corzas (Μεξικό/México, 1936-1983)
José Luis Cuevas (Μεξικό/México, 1934)
Pedro Friedeberg (Ιταλία/Italia, 1937)
Fernando García Ponce (Μεξικό/México, 1933-1987)
Minerva López (Κούβα/Cuba, 1934)
Mario Martin del Campo (Μεξικό/México, 1947)
Maximino Javier (Μεξικό/México, 1948)
Lucia Maya (ΗΠΑ/EUA, 1953)
Gustavo Montoya (Μεξικό/México, 1905-2003)
Armando Morales (Νικαράγουα/Nicaragua, 1927)
Rodolfo Nieto (Μεξικό/México, 1936-1985)
Antonio Rodríguez Luna (Ισπανία/España, 1910-1985)
Sebastian (Μεξικό/México, 1947)
Alfredo Sosabravo (Κούβα/Cuba, 1930)
Rufino Tamayo (Μεξικό/México, 1899-1991)
Francisco Toledo (Μεξικό/México, 1940)
Remigio Valdés de Hoyos (Μεξικό/México, 1958)
Roger von Gunten (Ελβετία/Suiza, 1933)
Francisco Zúñiga (Κόστα Ρίκα/Costa Rica, 1912-1998)
Σημειώσεις σχετικά με τους καλλιτέχνες
Notas sobre los artistas
Raúl Anguiano
Με δυνατή οπτική αναφορά στην γραφιστική που σημάδεψε το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ο Anguiano υιοθέτησε έντονα χρώματα και πήγε ακόμα παραπέρα τις παραδοσιακές και παραστατικές του εικόνες Συνιδρυτής του μυθικού εργαστηρίου Taller de Grafica Popular το 1937, ο Anguiano παραμένει ένας από τους πιο αγαπημένους καλλιτέχνες στο Μεξικό.
Con sus raíces visuales firmemente sembradas en la esencia gráfica que marcó la primera mitad del siglo xx, las imágenes tradicionales y figurativas de Anguiano han crecido abrazando el vívido color. Socio fundador del legendario Taller de Grafica Popular en 1937, Anguiano sigue siendo uno de los artistas mexicanos más queridos.
Leonora Carrington
Γεννημένη στην Αγγλία, η θρυλική καλλιτέχνης του σουρεαλισμού είναι αναγνωρισμένη διεθνώς για τον φανταστικό της κόσμο, αλλά ακόμα δεν έχει αναγνωριστεί η βαθειά επιρροή της ενενηντάχρονης ζωγράφου στις μεταγενέστερες γενιές μεξικανών καλλιτεχνών. Η έκφραση «ονειρική ατμόσφαιρα» που συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει την μεξικάνικη τέχνη του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, είναι μία ξεκάθαρη αναφορά στην επιρροή της Leonora Carrington.
La legendaria surrealista nacida en Inglaterra es reconocida internacionalmente por su mundo imaginario, sin embargo, aún falta reconocer la profunda influencia que esta nonagenaria ha tenido sobre las siguientes generaciones de artistas mexicanos. La frase “ambiente de sueño”, que a menudo se emplea para describir el arte mexicano de la última mitad del siglo xx, es una referencia directa a la influencia de Leonora.
Alfredo Castañeda
Ο Castañeda ανήκει στους σουρεαλιστές, έγινε γνωστός για τα αλληγορικά του έργα που επικεντρώνονται στο γενειοφόρο alter ego του και ακολούθησαν το στυλ των Παλιών Δασκάλων. Όμως, υπολογίζοντας την πνευματική αισιοδοξία που εκπέμπουν τα έργα του μέσω μηχανισμών όπως η νοσταλγία για το παρελθόν και ένας συμβολισμός φιλικός προς τον θεατή, ίσως ο Castañeda θα έπρεπε να θεωρείται πιο συγκεκριμένα ινσπιρασιοναλιστής..
Reconocido por las alegorías centradas en su alter ego barbado, realizadas en la calidad pictórica de los Viejo Maestros, a Castañeda se le ha agrupado con los surrealistas. Sin embargo, considerando el optimismo espiritual que irradian sus obras a través de mecanismos como la nostalgia por el pasado y un simbolismo amistoso al espectador, quizás Castañeda se clasifica con más precisión como un “inspiracionalista”.
Francisco Corzas
Η ανησυχητική θεματολογία του Corzas μοιάζει να αναδύεται από την ομίχλη ή την κατάπληξη, ή και τα δύο. Χειρίζεται μια οξύμωρη εικονογραφία: άγιος και αμαρτωλός ενωμένοι για μία κοινή αρετή – το πάθος. Ένας από τους πιο παραγωγικούς μεξικανούς χαράκτες, ο Corzas λάτρευε την πειθαρχημένη τέχνη της λιθογραφίας με την ίδια ορμή που κυριάρχησε στην σύντομη αλλά γεμάτη ένταση ζωή του.
La imaginería inquietante de Corzas parece emerger de la neblina o estupor, o las dos cosas. Maneja una iconografía oximorónica: santo y pecador unidos por una virtud común –la pasión. Uno de los más prolíficos creadores mexicanos de estampas, Corzas amaba el disciplinado arte de la litografía con la misma euforia que dominó su breve pero ardiente vida.
José Luis Cuevas
Ένας από τους πιο αξιόλογους μεξικανούς χαράκτες, ο Cuevas είναι μοναδικός στο είδος του. Χωρίς να είναι εικονογράφηση, η δουλειά του έρχεται πιο κοντά στις λογοτεχνικές παραδόσεις της ισπανικής γλώσσας παρά στους κανόνες της μεξικάνικης εικαστικής τέχνης.
Uno de los más destacados realizadores de estampas mexicanos, Cuevas es único en su estilo. Sin ser ilustración, su trabajo es más afín a las tradiciones literarias del idioma español que a los cánones del arte visual mexicano.
Maximino Javier
Ένας βετεράνος της Σχολής της Οαχάκα που πολύ σύντομα αναγνωρίστηκε παγκοσμίως. Ο Javier ανέπτυξε την μοναδική του θεματολογία, στην οποία η κίνηση αποτελεί μία θεμελιώδη και συνεχή δύναμη. Κίνηση στην μορφή αεροπλάνων, τρένων, λεωφορείων, ποδηλάτων, εξέλιξη, ανθρωπομορφισμός, απαγωγή, δύναμη. Ο Javier υιοθετεί και παράλληλα σπάει τους κώδικες της Σχολής της Οαχάκα, όπως και τους κανόνες της καθιερωμένης μεξικάνικης τέχνης.
Un veterano de la Escuela Oaxaqueña que rápidamente recibió reconocimiento mundial, Javier ha desarrollado su propia e inconfundible iconografía: el movimiento es una fuerza primordial y continua en sus obras. Movimiento en forma de aviones, trenes, autobuses, bicicletas, evolución, antropomorfismo, abducción, poder. Javier simultáneamente se apropia y rompe con los rasgos definitorios de la escuela oaxaqueña así como con los cánones del arte oficial mexicano.
Lucia Maya
Κύρια αντιπρόσωπος της εικονογραφίας στο Μεξικό. Το μολύβι είναι το κύριο εργαλείο της. Όταν περιορίζεται στην χρήση του παστέλ, η Maya εναρμονίζει τους διαφορετικούς τόνους από βελούδινο μαύρο μέχρι τις πιο ανοιχτές αποχρώσεις, αποδίδοντας μια εκφραστική δύναμη στο λευκό του χαρτιού. Είναι καυστική και ρεαλιστική εικονογράφος, και στα έργα της, όπως και σε εκείνα της Leonora Carrington, υπάρχει η δομή του Ονείρου του Carl Jung.
Principal exponente en México de la representación gráfica. El lápiz es su herramienta esencial. Al limitarse al crayón litográfico graso, Maya coreografía las tonalidades desde el negro aterciopelado hasta el matiz más tenue; imbuyendo al blanco del papel una fuerza expresiva. Punzante ilustradora realista, en su obra, como en la de Leonora Carrington, está presente la estructura del mundo del sueño de Carlos Gustavo Jung.
Armando Morales
Αυτός ο διεθνώς αναγνωρισμένος ζωγράφος από την Νικαράγουα είναι μία από τις παγκόσμιες αυθεντίες. Η δουλειά του βρίσκεται διαρκώς σε διαδικασία εξέλιξης. Τα πολύπλοκα τεχνικά του επιτεύγματα του επέτρεψαν να εξερευνήσει άγνωστα μέχρι τότε πεδία της ζωγραφικής. Ο Morales ερευνά τα μυστικά της λιθογραφικής πέτρας με την ίδια τόλμη, αποφασιστικότητα και ευφυΐα με την οποία μελετά εκείνα της ζωγραφικής.
Este pintor Nicaragüense de renombre internacional es uno de los maestros mundiales cuyo trabajo está en el proceso continuo de un asombroso crecimiento. Sus intrincados logros técnicos lo han llevado a lugares pictóricos nunca antes explorados. Morales cava dentro de los secretos de la piedra litográfica con no menos audacia, determinación y entendimiento con que ahonda los de la pintura.
Alfredo Sosabravo
Ο Sosabravo είναι κάτοχος του Εθνικού Βραβείου Καλών Τεχνών της Κούβας το 1998 και είναι ο «πατριάρχης» της σχολής της σατιρικής γελοιογραφίας, που σήμερα επεκτείνεται πολύ πιο πέρα από τα σύνορα της πατρίδας του, της Κούβας. Η επιρροή του γίνεται σημαντικά αισθητή στην Νέα Υόρκη μέσω των καλλιτεχνών των επόμενων γενιών, τόσο των δομινικανών και πορτορικανών, όσο και κουβανών.
Ganador del premio nacional de las bellas artes de Cuba en 1998, Sosabravo es el “padrino” de la escuela de la sátira gráfica que hoy en día se extiende mucho más allá de su nativa Cuba. Su influencia está firmemente establecida en Nueva York por vía de las siguientes generaciones de artistas tanto dominicanos, puertorriqueños como cubanos.
Rufino Tamayo
Ο καλλιτέχνης από την Οαχάκα δεν χρειάζεται συστάσεις. Ο Tamayo μοιράζεται με τον Diego Rivera τον τίτλο του μεγαλύτερου μεξικανού ζωγράφου του 20ου αιώνα. Όπως ο Rivera, έτσι και ο Tamayo υπήρξε ένας παραγωγικός και αφοσιωμένος λιθογράφος. Τα τελευταία του χαρακτικά, μια σειρά λιθογραφιών που έκανε στο Kyron στην ηλικία των 90 ετών, δείχνουν έναν νέο ενθουσιασμό που τον οδήγησε στην εξερεύνηση των σχέσεων ανάμεσα σε δυναμικά παιχνίδια των χρωμάτων και την ουσία των γραφικών τεχνών.
Artista Oaxaqueño que no necesita presentación, Tamayo comparte la cima junto con Diego Rivera como el pintor mexicano más grande del siglo veinte. Como Rivera, Tamayo también fue un prolífico y dedicado litógrafo. Sus últimas estampas, una serie de litografías que hizo en Kyron a la edad de noventa años, demuestran un nuevo entusiasmo que lo llevó a explorar las afinidades entre dinámicos juegos de color y la esencia gráfica.
Francisco Toledo
Ο σημαντικότερος εν ζωή μεξικανός καλλιτέχνης, ο Toledo, που κατάγεται από την Οαχάκα, είναι κυρίως χαράκτης. Από όλα τα έργα της έκθεσης, εκείνα του Toledo είναι αυτά που πιο δύσκολα κατατάσσονται σε κάποια κατηγορία. Σε κάθε καινούργια εικόνα που δημιουργεί, η ιδέα επηρεάζεται από τα εργαλεία, τα υλικά και τις μεθόδους με τα οποία υλοποιείται.
El artista mexicano activo más influyente, Toledo, originario de Oaxaca, es primordialmente un creador de estampas. De todas las obras de la exposición, las de Toledo son las más difíciles de clasificar. En cada nueva imagen que hace, la idea es influida por las herramientas, materiales y métodos de su materialización.
Francisco Zúñiga
Ο πιο σημαντικός λατινοαμερικανός γλύπτης του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, ο Zúñiga, έκανε την λιθογραφία αναπόσπαστο μέρος της μελέτης του για τα τρισδιάστατα σχήματα.. Το παράδειγμα του ως προς την «πειθαρχία στο εργαστήριο» επηρέασε όλους τους καλλιτέχνες που συνεργάστηκαν με το Kyron. Η αποφασιστικότητά του να πετύχει λειτούργησε ως παράδειγμα για τους καλλιτέχνες και τους τεχνικούς σε στιγμές κρίσιμες στην πορεία τους στην αναζήτηση της τελειότητας, στιγμές που αναπόφευκτα θα έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουν.
El más importante escultor latinoamericano de la segunda mitad del siglo xx, Zúñiga hizo de la litografía parte integral de su estudio de las formas escultóricas. Su ejemplo de “disciplina del taller” influyó a todos los artistas que colaboraron con Kyron. Su determinación por triunfar era una guía para los artistas y los técnicos en los momentos estratégicos con los que inevitablemente habrían de encontrarse en busca de la perfección.
TO ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ KYRON ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ
Αν και η λιθογραφία καθιερώθηκε στο Μεξικό την δεκαετία του 1830, σε όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, χρησιμοποιήθηκε κυρίως για εμπορικούς λόγους όπως για ετικέτες πούρων, αφίσες εκδηλώσεων, επιστολόχαρτα κ.α. Ένας κλάδος με ελάχιστη παραγωγή αλλά ύψιστης ποιότητας ήταν η Λιθογραφία Δημοσιογραφικού Ρεπορτάζ, εφόσον οι ζωγράφοι και οι εικονογράφοι δημιουργούσαν ηθογραφίες, αναπαραγωγές πινάκων, αρχιτεκτονικά και αρχαιολογικά έργα. Στην δημοσιογραφική εικονογράφηση επικράτησε η τυπογραφία, αλλά οι σατιρικές εικόνες των εβδομαδιαίων περιοδικών έδωσαν στον λιθογράφο δημοσιογράφο μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης και περισσότερη εκτίμηση από το κοινό.
Η Λιθογραφία Δημοσιογραφικού Ρεπορτάζ υπάγεται ως «οπτική κληρονομιά». Η λιθογραφία εντάσσεται σ’ αυτήν την κατηγορία για πρώτη φορά μετά την Μεξικανική Επανάσταση όταν ο Diego Rivera επιμελήθηκε μια έκθεση του José Guadalupe Posada, παραγωγικός λιθογράφος και χαράκτης του εικονογραφημένου τύπου πριν την Επανάσταση, ο οποίος «…ήταν τόσο σπουδαίος που ίσως μια μέρα ξεχαστεί τα’ όνομα του». Στα μικρά και αυστηρά γραμμικά ασπρόμαυρα έργα του, ο Rivera είδε πέρα από τα μηνύματα που μετέδιδε και αναγνώρισε την καλλιτεχνική αξία τους. Έκτοτε ο Posada έγινε σημείο αναφοράς για τους μεξικανούς καλλιτέχνες.
Παράλληλα με την αναγνώριση του Posada, η δημοφιλία της μεξικάνικης τέχνης στην Νέα Υόρκη οδήγησε τον Rivera, τον José Clemente Orozco και τον David Alfaro Siqueiros να ασχοληθούν με την λιθογραφία σ’ αυτήν την πόλη, για να ικανοποιήσουν την ζήτηση για τα έργα τους.
Αλλά δεν άργησαν να ανακαλύψουν την εκφραστική αξία αυτού του μέσου –ένα μονοχρωματικό έργο εξελιγμένο όσο η ζωγραφική αλλά που εκφράζει μια ειλικρίνεια που η ζωγραφική δεν μπορεί να συλλάβει.
Σύντομα πολλοί καλλιτέχνες που δεν είχαν τις δυνατότητες να ταξιδέψουν στην Νέα Υόρκη ενδιαφέρθηκαν για την λιθογραφία. Αυτό το πάθος έφτασε σε τέτοιο βαθμό που μερικοί τυπογράφοι που δούλευαν σε μεγάλα τυπογραφία, αφιέρωσαν τον ελεύθερο τους χρόνο στην υπηρεσία των τοπικών καλλιτεχνών. Το 1937, μια ομάδα καλλιτεχνών, με αρχηγό τον Leopoldo Méndez, δημιούργησε το Εργαστήριο Λαϊκής Γραφιστικής στην Πόλη του Μεξικού. Με σκοπό να διαδώσουν τα επαναστατικά του μηνύματα κοινωνικής συνείδησης, ακολούθησαν το παράδειγμα του Posada, όχι στο στυλ αλλά στα μέσα που χρησιμοποίησε για να επικοινωνήσει με τον λαό –αφίσες, φυλλάδια, κ.α.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1950, η λιθογραφική ζωγραφιά σε ασπρόμαυρο δεν ήταν πια έμβλημα κοινωνικής συνείδησης αλλά περισσότερο αναφορά στους εθνικιστικούς περιοριστικούς κανόνες. Ο Rufino Tamayo άνοιξε το πεδίο για καλλιτέχνες που αναζητούσαν ελευθερία έκφρασης όταν δούλεψε την έγχρωμη λιθογραφία σε εργαστήρια του Παρισιού. Σύντομα, πολλοί καλλιτέχνες τον ακολούθησαν.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, η λιθογραφία σχεδόν εξαφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο στο Μεξικό. Ήταν στο Λος Άντζελες στην Καλιφόρνια εκεί που διασώθηκε η λιθογραφία το 1960, όπου προσαρμόστηκε στις ανάγκες του σύγχρονου καλλιτέχνη. Αυτή η αναγέννηση ξεκίνησε με το Tamarind Lithography Workshop, με χρηματοδότηση του ιδρύματος Ford. Ο σκοπός αυτού του εργαστηρίου ήταν να δημιουργήσει μια νέα γενιά δάσκαλων τυπογράφων –καλλιτέχνες όσο οι ζωγράφοι- οι οποίοι θα εγκαθιστούσαν εργαστήρια σε διάφορες πόλεις των Η.Π.Α. και του Καναδά. Η απρόσμενη επίπτωση ήταν η δημιουργία του εργαστηρίου Gemini GEL, επίσης στο Λος Άντζελες, το 1965, από τον Kenneth Tyler, ο οποίος αποχώρησε από την Tamarind σε διαμαρτυρία ενός τόσο περιοριστικού οράματος. Στον Gemini δούλεψαν οι γίγαντες της βορειοαμερικανικής τέχνης και μετέτρεψε την λιθογραφία σε μια φοβερή δύναμη στην διεθνή αγορά της τέχνης.
Αν και ο Andrew Vlady εκπαιδεύτηκε στο Gemini GEL, δημιουργώντας το εργαστήριο Kyron Ediciones Gráficas Limitadas στην Πόλη του Μεξικού το 1972, εκπλήρωσε τους στόχους του Tamarind που ήταν να θεμελιώσει ένα επίκαιρο εργαστήριο λιθογραφίας. Πέρα απ’ αυτό, η δημιουργία του Kyron συνέπεσε με ένα στάδιο σημαντικών αλλαγών στο τέλος της εποχής του εθνικισμού και της ανάδειξης ενός ανοίγματος στον κόσμο και σε νέες κατευθύνσεις στην οπτική έκφραση.
Στους καλλιτέχνες που δούλεψαν στο Kyron, είναι αξιόλογη η επήρεια του José Guadalupe Posada, αυτή τη φορά όχι στα μέσα που χρησιμοποίησε για να επικοινωνήσει με τον λαό, αλλά στους τρόπους έκφρασης του –η σάτιρα, το μαύρο χιούμορ, το παράδοξο, ο αυθορμητισμός, η ρεαλιστική καρικατούρα, η φαντασμαγορική ατμόσφαιρα-, με δυο λόγια, «το απίθανο πιστευτό». Καλλιτέχνες τριών γενιών έχουν αφομοιώσει αυτές τις αρχές: αυτοί της πρώτης όπως ο Rufino Tamayo, η Leonora Carrington και ο Gustavo Montoya, εκείνοι της επόμενης που περιλαμβάνει τον José Luis Cuevas, τον Alfredo Castañeda, τον Francisco Toledo και τον Francisco Corzas, και ακόμα περισσότερο ανάμεσα στους καλλιτέχνες της τρίτης γενιάς όπως ο Ricardo Anguía, η Lucía Maya, ο Alejandro Colunga και ιδιαίτερα ο Maximino Javier.
EL TALLER KYRON EN LA HISTORIA DE LA LITOGRAFIA EN MÉXICO
Aunque la litografía se implantó en México en la década de 1830, su uso, durante todo el siglo XIX, fue dirigido en su gran mayoría hacia un sinfín de aplicaciones comerciales como etiquetas para cajas de puros; carteles de eventos; papel membretado entre muchos otros. Una rama menor en cantidad pero mayor en calidad fue la Litografía del Reportaje Visual, ya que los pintores y dibujantes realizaban escenas costumbristas y reproducciones de pinturas; obras arquitectónicas y arqueológicas. La prensa ilustrada fue dominada por la ilustración tipográfica, sin embargo las sátiras gráficas de las revistas semanales ofrecieron al reportero litográfico el margen más amplio de auto expresión, y del mayor aprecio público.
La Litografía de Reportaje Visual se clasifica propiamente como “herencia visual”. La litografía entró en la categoría de “herencia artística” por primera vez después de la revolución mexicana cuando Diego Rivera orquestó una exposición de José Guadalupe Posada, prolífico litógrafo y grabador de la prensa ilustrada pre-revolucionaria quien “…fue tan grande que quizá un día se olvide su nombre.” En sus pequeñas y austeras obras lineales en blanco y negro, Rivera vio más allá de los mensajes que transmitía y reconoció la invención artística que empleó para comunicarlos. Desde entonces Posada se volvió un faro para los artistas mexicanos.
Paralelo a la consagración de Posada, la locura por el arte mexicano que tuvo lugar en Nueva York llevó a Rivera, José Clemente Orozco y David Alfaro Siqueiros a trabajar la litografía en piedra en esta ciudad con el fin de satisfacer la demanda por su trabajo. Pero, no tardaron en descubrir el valor expresivo de este medio —obra monocromática tan desarrollada como la pintura pero con una veracidad que la pintura no puede captar.
Pronto muchos artistas sin las posibilidades de viajar a Nueva York se entusiasmaron en trabajar la litografía. Este fervor llegó a tal grado que unos cuantos impresores, empleados en los grandes establecimientos litográficos, dedicaron su tiempo libre al servicio de los artistas locales. En 1937, un grupo de artistas, encabezado por Leopoldo Méndez, creó el Taller de Gráfica Popular en la ciudad de México. Con el fin de difundir sus mensajes revolucionarios de conciencia social, siguieron el ejemplo de Posada, no adoptando las virtudes de su estilo, sino los medios que él utilizó para llegar al pueblo —carteles, volantes, etcétera.
Por la década de 1950, el dibujo litográfico en blanco y negro ya había dejado de ser emblema de la consciencia social y aludía más a las restricciones canónicas nacionalistas. Rufino Tamayo abrió paso a los artistas en busca de expresión libre al trabajar la litografía de color en talleres en Paris. Pronto, muchos artistas lo siguieron.
A finales de la década de 1950, la litografía casi desapareció tanto en Estados Unidos como en México. Fue en Los Ángeles, California en 1960 donde se rescató la litografía al adaptarla a las necesidades del artista contemporáneo. Este renacimiento se inició con el Tamarind Lithography Workshop, financiado por la fundación Ford. El objetivo del Tamarind fue crear una nueva generación de maestros impresores —artistas a la par del pintor—, quienes establecerían talleres en diferentes ciudades de Estados Unidos y Canadá. La consecuencia no esperada fue el taller Gemini GEL, también en Los Ángeles, creado en 1965 por Kenneth Tyler, quien salió de Tamarind en protesta de la visión tan limitante. Fue en Gemini donde trabajaron los gigantes del arte norteamericano e hizo de la litografía una fuerza formidable en el mercado internacional del arte.
Aunque Andrew Vlady fue entrenado en Gemini GEL, al crear Kyron Ediciones Gráficas Limitadas en la ciudad de México en 1972, cumplió los objetivos de Tamarind en establecer un taller de litografía actualizada. Pero más allá de eso, el establecimiento de Kyron coincidió con una etapa de extraordinarias transformaciones cuando concluía el ciclo del nacionalismo y surgía una apertura al mundo y a nuevas direcciones en la expresión visual.
Es notable, en los artistas que trabajaron en Kyron, la influencia de José Guadalupe Posada, no en los medios que utilizó para llegar al pueblo sino propiamente en sus géneros de expresión —la sátira; el humor negro; la paradoja; la espontaneidad; el realismo caricaturesco; el ambiente fantasmagórico—, en suma, “lo imposible creíble”. Estas directrices las han asimilado los artistas de tres generaciones: los de la primera como Rufino Tamayo; Leonora Carrington y Gustavo Montoya, los de la siguiente generación que incluye a José Luis Cuevas; Alfredo Castañeda; Francisco Toledo y Francisco Corzas y aún más entre los artistas de la tercera generación como Ricardo Anguía; Lucía Maya; Alejandro Colunga y particularmente Maximino Javier.