Η ιδέα αυτής της έκθεσης γεννήθηκε το 2004, χρονιά κατά την οποία εορτάστηκε η εκατοστή επέτειος από τη γέννηση του Σαλβαδόρ Νταλί, και οργανώθηκε από το Ίδρυμα Gala-Salvador Dalí και ειδικότερα το Κέντρο Μελετών για τον Νταλί, σε ένα από τα μουσεία του, το κάστρο Πούμπολ.
Τώρα, το 2009 και το 2010, χάρη στο Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας, το Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ και την Ισπανική Πρεσβεία στην Αθήνα, είμαστε σε θέση να την παρουσιάσουμε, τόσο στη Θεσσαλονίκη από 27 Σεπτεμβρίου έως 12 Νοεμβρίου στη Vila Bianca, όσο και στην Αθήνα από 13 Νοεμβρίου μέχρι 30 Ιανουαρίου στο Ινστιτούτο Θερβάντες. Θα ήταν ωστόσο αδύνατο να έρθει η έκθεση εδώ, χωρίς την πολύτιμη συμβολή του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Αντιδημαρχίας Νεολαίας και Πολιτισμού, που την ενέταξε στα Δημήτρια και χωρίς τη συνεργασία, τόσο του Ελληνοϊσπανικού Κέντρου Πολιτισμού «Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα» όσο και του Μουσείου Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης, που στήριξαν από την αρχή το εγχείρημα και δούλευαν επί μήνες για την υλοποίησή του. Εξ ίσου σημαντική και η συμβολή του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών του ΑΠΘ, με την παραχώρηση του Αρχείου Σπητέρη για τον Νταλί, που δίνει την ελληνική διάσταση του οικουμενικού αυτού καλλιτέχνη.
Η έκθεση προβάλλει τη λιγότερο γνωστή πλευρά του Νταλί ως συγγραφέα, και ως αναγνώστη, τη σχέση του με το βιβλίο ως πηγή έμπνευσης και γνώσης, όπως και ως σημείο αναφοράς, ως αντικείμενο. Και μέσα σ’ αυτό το ιδιόμορφο σύμπαν, είναι υποχρεωτικό και ταυτοχρόνως θεμιτό, να συμπεριλάβουμε την Γκάλα.
Η προσωπική βιβλιοθήκη του Σαλβαδόρ Νταλί, η οποία φυλάσσεται στο Κέντρο Μελετών για τον Νταλί, στο Ίδρυμα Gala-Salvador Dalí, περιλαμβάνει βιβλία πάνω σε διάφορα θέματα: τέχνη, αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, φιλοσοφία, πολιτική, ιστορία, αλχημεία, ιατρική, φυσική, μαθηματικά, βιολογία, βιοχημεία, φυσικές επιστήμες, λεξικά και εγκυκλοπαίδειες. Ο Νταλί ήταν φανατικός αναγνώστης. Ήδη από την εποχή της εφηβείας του, ήταν αναρχικός και ρομαντικός. Τα βιβλία του Νταλί που έφρασαν στα χέρια μας είναι 4.337 και τα 228 από αυτά φέρουν σημειώσεις και σχέδιά του ή και τα δύο. Από το 1929, ο Νταλί μένει στο Πορτλιγκάτ της Καδακές και αυτή θα είναι η μοναδική σταθερή του κατοικία. Αργότερα, μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ Πορτλιγκάτ και Παρισίων και, υστερότερα, περνά μεγάλες περιόδους και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα μετά το 1948.
Ο Νταλί γεννήθηκε το 1904 και στην εφηβική του ηλικία έγραψε το Un diario: 1919-1920. Mis impresiones y recuerdos íntimos [Ένα Ημερολόγιο: 1919-1920. Οι ενδόμυχες εντυπώσεις και αναμνήσεις μου], όπου ήδη μας μιλά για τον Τολστόι, τον Καμποαμόρ, τον Αλφρέδο ντε Μουσέτ, τον Μπλάσκο Ιμπάνιεθ, τον Πίο Μπαρόχα, τον Καντ, τον Πομπέου Ζενέρ, τον Ραιμόν Κασέλιας, τον Ρουμπέν Νταρίο και κυρίως για τη συλλογή βιβλίων τέχνης Gowans’s – μια συλλογή πλούσια εικονογραφημένων μικρών μονογραφιών τέχνης, που εκδόθηκαν στο Λονδίνο στις αρχές του 20ου αιώνα –. Η πλειοψηφία αυτών των βιβλίων ανήκε στη βιβλιοθήκη του πατέρα του.
Στην αυτοβιογραφία του, που είναι ταυτοχρόνως διασκεδαστική και συγκεκριμένη και φέρει τον τίτλοVida secreta de Salvador Dalí [The secret life of Salvador Dalí - Σαλβαδόρ Νταλί, Η απόκρυφη ζωή μου] μας διηγείται ότι διαβάζει Ρεμπώ, Όττο Ράνκ, Ιζιντόρ Ντυκάς (Κόμης του Λωτρεαμόν), Νίτσε, Καντ, Σπινόζα, Καρτέσιο, Βολταίρο και Ηράκλειτο, Εουζένι ντ’ Ορς, Εουχένιο Μόντες, Σταντάλ, Ισμάνς, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον μεγάλο ποιητή και φίλο του, με τον οποίο διατηρεί μεγάλη λογοτεχνική και δημιουργική σχέση, Πώλ Ελυάρ, για τον οποίον γράφει: «Αμέσως κατάλαβα ότι ήταν ποιητής της κατηγορίας του Λόρκα –δηλαδή, από τους μεγαλύτερους και πιο αυθεντικούς –», Μπαλζάκ, Έντγκαρ Άλαν Πόε και Φρόυντ. Οι σουρεαλιστές – Μπρετόν, Ελυάρ, Κρεβέλ, Αραγκόν, Σαρ, Μασόν, Περέ, Τανγκύ… - είναι παρόντες με καλαίσθητα αντίτυπα, πολλά από τα οποία φέρουν αφιερώσεις, κάποιες πολύ διάσημες, άλλες λιγότερο γνωστές.
Η έκθεση περιλαμβάνει μια σειρά φωτογραφιών, σε μια αναδρομή, τόσο χρονολογική, όσο και θεματική, που έχουν σχέση με τον Νταλί, την Γκάλα, την Γκάλα και τον Νταλί και πάντα, είτε άμεσα, είτε έμμεσα, με κοινόν παρονομαστή τα βιβλία. Βιβλία της βιβλιοθήκης τους, πολλά από τα οποία φέρουν την παρέμβαση του Νταλί. Οι φωτογραφίες, η βάση και αφετηρία αυτής της έκθεσης, μας βοηθούν να εμβαθύνουμε σε έναν ιδιωτικό κόσμο. Αποκαλύπτουν ακόμα έναν κόσμο πιο δημόσιο, όπου ο Νταλί εμφανίζεται πάντα να αναζητά την κατάλληλη γωνία και «ποζάρει» μπροστά στον φακό για να τραβήξει όλα τα βλέμματα, ένας Νταλί που παίζει θέατρο και θέλει να μας προκαλέσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα στιγμιότυπα στο ατελιέ της Κοκό Σανέλ, στο εξοχικό της «La Pausa», στο Ροκμπρύν της Γαλλίας. Σε όλο αυτό το σύμπαν, ιδιαίτερη σημασία έχουν οι φωτογραφίες, στις οποίες φαίνεται το ατελιέ του καλλιτέχνη, το μέρος όπου δημιουργούσε και τον ερέθιζε, Επίσης σημαντικές είναι οι φωτογραφίες του με βιβλία, δικά του ή ξένα και της βιβλιοθήκης του σπιτιού στο Πορτλιγκάτ, μιας ξύλινης βιβλιοθήκης, τοποθετημένης ψηλά, πάνω από το τζάκι, που επενδύει τον τοίχο απ’ άκρη σ’ άκρη.
Όλως περιέργως, όλα τα βιβλία που φαίνονται στις φωτογραφίες που παρουσιάζουμε, έχουν σχέση με την τέχνη και την αρχιτεκτονική και οι πρωταγωνιστές είναι ο Βερμέερ και ο αρχιτέκτονας Χουάν ντε Ερρέρα. Ο συγγραφέας που δεν θα μπορούσε να λείπει είναι ο ίδιος ο Σαλβαδόρ Νταλί, με δυο πολύ σημαντικά βιβλία: Vida secreta de Salvador Dalí [The secret life of Salvador Dalí [Σαλβαδόρ Νταλί, Η απόκρυφη ζωή μου] και ένα δεύτερο, σχετικά με τη θεωρία και την πρακτική της τέχνης, 50 secretsofmagiccraftsmanship [50 secretos mágicos para pintar [50 μαγικά μυστικά – 50 μυστικά μαγικής επιδεξιότητας] και ο κατάλογος της έκθεσης που έκανε το 1941 στη γκαλερί Julien Levy της Νέας Υόρκης, με πρόλογο του ίδιου, υπό τον τίτλο Το τελευταίο σκάνδαλο του Σαλβαδόρ Νταλί.
Αυτή η έκθεση αντιμετωπίζει το βιβλίο ως σύμβολο της αναμορφωτικής δύναμης της καλλιτεχνικής δημιουργίας και ως πηγή έμπνευσης της λογοτεχνίας και μέσα από τη σχέση του Νταλί και της Γκάλα με τα βιβλία, μπορούμε να αντιληφθούμε κάτι παραπάνω γι’ αυτούς:
Όντας και οι δύο φανατικοί και καλοί γνώστες του κόσμου του βιβλίου, της εκτύπωσης και της εικονογράφησης, καταλήγουν να το θεωρούν αντικείμενο σχεδόν ιερό. Όσον αφορά ειδικά τον Νταλί, η σχέση συμβίωσης με τα βιβλία καταδεικνύει την ανθρωπιστική του αντίληψη για την Τέχνη. Ο Νταλί δουλεύει για να κατακτήσει «όλη» τη γνώση και για να την αναπτύξει σε όλους τους τομείς της τέχνης. Ως άνθρωπος της Αναγέννησης, πειραματίζεται και διερευνά το καλλιτεχνικό φαινόμενο. Είναι, λοιπόν, δημιουργός με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Για τον Νταλί, ζωγραφική και λογοτεχνία είναι συνώνυμες. Ισχύει η ρήση του Ορατίου ut pictura poesis [Η ποίηση είναι σαν τη ζωγραφική]. Η τόσο χαρακτηριστική στην Αναγέννηση σχέση μεταξύ ποίησης και ζωγραφικής, ανακτά ισχύ με το σουρεαλιστικό κίνημα και ο Νταλί αισθάνεται γι’ αυτήν μια ιδιαίτερη έλξη.
Ο Σαλβαδόρ Νταλί κάνει πάντα ένα βήμα παραπέρα: δεν αποκτά απλώς γνώση δια της ανάγνωσης, αλλά επί πλέον, ενσωματώνεται στο περιεχόμενο του βιβλίου και, συχνά, υπερβαίνει τη θεματογραφία του, ούτως ώστε, το «βιβλίο-αντικείμενο» που περνά από τα δικά του «χέρια-πνεύμα» μετατρέπεται σε ισότιμο της δικής του δημιουργικής ευχέρειας. Εφαρμόζει αυτόν τον παραλληλισμό. Ο Νταλί δεν περιορίζεται στον ρόλο ενός καθαρού αναγνώστη, είναι εξαιρετικός συγγραφέας και συμμετέχει στον φανταστικό ή επιστημονικό κόσμο που του υποδεικνύουν, του προτείνουν ή του εμπνέουν τα βιβλία.
Montse Aguer Teixidor
Διευθύντρια του Κέντρου Μελετών για τον Νταλί του Ιδρύματος Gala-Salvador Dalí
Η έκθεση θα λειτουργεί καθημερινά στο καινούριο κτίριο του Ινστιτούτου Θερβάντες στο Σύνταγμα, Μητροπόλεως 23, από Δευτέρα έως Παρασκευή από τις 10.00 – 14.00 και από τις 16.00 – 20.00. Το Σάββατο από τις 10.00 – 14.00 και την Κυριακή θα παραμείνει κλειστή.
Επίσης ενημερώνουμε ότι η έκθεση δε θα λειτουργήσει στις 17 Νοεμβρίου και στις 7 Δεκεμβρίου.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Το Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας θα παραμείνει κλειστό από τις 24 Δεκεμβρίου 2009 ως τις 3 Ιανουαρίου 2010, όπως και στις 6 Ιανουαρίου 2010.
Σ' αυτό το διάστημα η έκθεση δεν θα είναι ανοιχτή στο κοινό.
ATENCIÓN:
El Instituto Cervantes de Atenas permanecerá cerrado del 24 de diciembre de 2009 al 3 de enero de 2010, igual que el 6 de enero de 2010.
Durante estos días, la exposición no se podrá visitar.