Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Αρτούρο Μπαρέα γράφει για τη χώρα του την Ισπανία, αρχίζοντας από τα παιδικά του χρόνια, συνεχίζοντας με τον πόλεμο των Ισπανών κατά των Μαυριτανών και καταλήγοντας στην εγχώρια σύρραξη
Πάνω από 300.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939). Για την έρευνα των αιτίων του αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν οι αφηγήσεις εκείνων που συμμετείχαν, στις οποίες ανήκει η συγκλονιστική τρίτομη αυτοβιογραφία Ο αντάρτης του Αρτούρο Μπαρέα. Αρχίζοντας από το 1905 και καταλήγοντας στο 1938, ο σοσιαλιστής Μπαρέα μάς δίνει την πλήρη εικόνα τού πώς η χώρα του Θερβάντες οδηγήθηκε στον αιματηρότερο εμφύλιο πόλεμο της ιστορίας της. Μιας παρηκμασμένης αυτοκρατορίας που στις αρχές του 20ού αιώνα είχε χάσει όλες σχεδόν τις αποικίες της. Μιας χώρας όπου οι συγκρούσεις ανάμεσα στις εθνότητές της (ας θυμίσουμε ότι οι Καταλανοί και οι Βάσκοι έχουν τη δική τους γλώσσα) ανάγονται βαθιά στον χρόνο. Μιας φεουδαρχικής κοινωνίας όπου το 2% των φεουδαρχών κατείχε τα δύο τρίτα της γης. Ενός προπυργίου του καθολικισμού που σε συμμαχία με τη μοναρχία δεν επρόκειτο να παραδώσει αμαχητί την εξουσία. Το 1936 συνέβη το ανατριχιαστικά απλό: από τη μια ενώθηκαν οι σοσιαλιστές, οι φιλελεύθεροι, οι κομμουνιστές και οι αναρχικοί και κέρδισαν τις εκλογές. Από την άλλη συνασπίστηκε η εκκλησία, οι αριστοκράτες, οι φεουδάρχες, οι μοναρχικοί και ο στρατός. Η δημοκρατική κυβέρνηση «κατάφερε» να φοβίσει τη μεσαία τάξη, που πήρε το μέρος των εθνικιστών. Ο εμφύλιος πόλεμος ήταν αναπόφευκτος- και θα διεξαγόταν με αβυσσαλέο και αδελφοκτόνο μίσος. Ας θυμίσουμε ότι ο στρατηγός Μόλια του Φράνκο είχε δηλώσει πως δεν θα δίσταζε να τουφεκίσει τη μισή Ισπανία και ότι αν χρειαζόταν θα ξέθαβε τους νεκρούς και θα τους τουφέκιζε ξανά.
Σοσιαλιστής από μικρός
Στον πρώτο τόμο με τίτλο Η αρχή ο Μπαρέα αφηγείται τα δύσκολα παιδικά του χρόνια. Ο πατέρας του πέθανε όταν ο ίδιος ήταν τεσσάρων μηνών και η μητέρα του για να ζήσει αναγκάστηκε να δουλεύει ως πλύστρα. Τα παιδιά της ανέλαβαν να τα μεγαλώσουν κάποιοι συγγενείς. Ο μικρός Αρτούρο πήγε να ζήσει με ένα ζευγάρι θείων του που κάπως τα κατάφερναν οικονομικά, αφού ο θείος είχε σταθερό μισθό. Ηταν ευγενής και καλοκάγαθος άνθρωπος- σε αντίθεση με τη μισαλλόδοξη και θρησκόληπτη σύζυγό του. Οταν ο Μπαρέα έφτασε σε ηλικία να πάει στο σχολείο, τον έστειλαν σε ένα κολέγιο Ιησουιτών. Στα 14 χρόνια του αναγκάστηκε να αφήσει το σχολείο και να πιάσει δουλειά στην τράπεζα Credit Εtranger, μία από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Οι εμπειρίες του από το εργασιακό περιβάλλον καταγράφονται από τον ίδιο με μοναδική ζωντάνια. Μέσα από αυτές μάς δίνει το κλίμα των τραπεζών και την άγρια εκμετάλλευση των υπαλλήλων. Επειτα ο θείος του πεθαίνει και του αφήνει ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσόν. Τώρα πια η μητέρα του δεν είναι αναγκασμένη να ξενοπλένει. Πλησιάζοντας τα 20 γίνεται μέλος του σοσιαλιστικού συνδικάτου, παραιτείται από την τράπεζα και κατατάσσεται στον στρατό.
Με διοικητή τον Φράνκο
Στον δεύτερο τόμο ( Η πορεία ) ο Μπαρέα στέλνεται στο Μαρόκο όπου υπηρετεί ως λοχίας στο μηχανικό σώμα. Στον πόλεμο με τους Μαυριτανούς ο ισπανικός στρατός υφίσταται πανωλεθρία στη μάχη του Αναπόλ, ο Μπαρέα προσβάλλεται από τύφο και παρά τρίχα διαφεύγει τον θάνατο. Οι σκηνές της στρατιωτικής ζωής που περιγράφει είναι εξαίρετες. Αξιωματικοί και υπαξιωματικοί τόσο του ισπανικού στρατού όσο και της Λεγεώνας δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να χαρτοπαίζουν και να ξημεροβραδιάζονται στα πορνεία. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου ισπανοί αξιωματικοί πουλούσαν ακόμη και όπλα στους Μαυριτανούς. Και ενώ συνέβαιναν όλα αυτά ο Μπαρέα καταφέρνει να βρει χρόνο και να μάθει αγγλικά και γαλλικά. Και ακόμη, να μελετήσει τον χαρακτήρα του στρατηγού Φράνκο και του Μιλάν Αστράι, που και οι δύο υπήρξαν διοικητές της Λεγεώνας, αυτής που μεταμορφωμένη στη φασιστική Φάλαγγα 16 χρόνια αργότερα θα νικούσε τον στρατό της Δημοκρατικής Ισπανίας και θα επέβαλλε δικτατορία.
Το 1923 η θητεία του Μπαρέα στον στρατό τερματίζεται, φεύγει από το Μαρόκο και επιστρέφει στην Ισπανία. Εναν χρόνο αργότερα την εξουσία αναλαμβάνει ο δικτάτορας Πρίμο ντε Ριβέρα, διορισμένος από τον ίδιο τον βασιλιά.
Στον κλοιό των Φαλαγγιτών
Εξι χρόνια μετά την παραίτηση του Ριβέρα, και αφού η πολιτική αναταραχή στην Ισπανία δεν έχει αρχή και τέλος, το Λαϊκό Μέτωπο κερδίζει τις εκλογές τον Φεβρουάριο του 1936. Δύο χρόνια νωρίτερα ο γιος του Πρίμο ντε Ριβέρα είχε ιδρύσει τη Φάλαγγα. Τον Ιούνιο του 1936 ο στρατός εξεγείρεται εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης και ξεσπά ο εμφύλιος πόλεμος. Αυτά εξιστορούνται στον τρίτο τόμο της αυτοβιογραφίας που έχει τίτλο Η φλόγα. Η αφήγηση εδώ ξεκινά το 1935 σε ένα χωριό της Καστίλλης και τελειώνει στο Παρίσι. Πρόκειται για το πιο δραματικό μέρος της τριλογίας. Με ακρίβεια αλλά και πάθος ο συγγραφέας μάς εξηγεί πώς η κυβέρνηση έχασε τον έλεγχο του κράτους, πώς η εξουσία μοιράστηκε σε συνδικαλιστικά καπετανάτα που το καθένα διέθετε τον δικό του στρατό, τη δική του αστυνομία, ακόμη και τα δικά του εκτελεστικά αποσπάσματα. Μας περιγράφει επιπλέον τις συγκρούσεις ανάμεσα στους σοσιαλιστές, στους κομμουνιστές και στους αναρχικούς, τη βία και την αγριότητα, ακόμη και τις εκτελέσεις. Μας λέει πώς σκοτώνονταν από τους βομβαρδισμούς τα γυναικόπαιδα στους δρόμους, πώς ο ίδιος έπασχε από αϋπνίες και πώς είχε φθάσει στα όρια νευρικού κλονισμού. Εκείνη την εποχή η Μαδρίτη ήταν γεμάτη από δημοσιογράφους και διεθνείς ανταποκριτές. Ανάμεσά τους ο Ντος Πάσος και ο Χεμινγκγουέι με τον οποίο ο Μπαρέα είχε φιλική σχέση. Αλλωστε το 1937 είχε αρχίσει τις εκπομπές του στο ραδιόφωνο των Δημοκρατικών που απευθύνονταν σε όλον τον ισπανόφωνο κόσμο. Ηταν, όπως έλεγε ξεκινώντας κάθε του εκπομπή, «μια άγνωστη φωνή από τη Μαδρίτη». Μια φωνή γεμάτη πάθος, ένταση, συναίσθημα. Στις αρχές του 1938 η κατάσταση της ψυχικής του υγείας ήταν άθλια και ο ίδιος βρισκόταν στα πρόθυρα του αλκοολισμού. Πήρε άδεια και έφυγε από την Ισπανία. Πρώτα πήγε στο Παρίσι και έπειτα στο Λονδίνο, όπου και πέθανε το 1957.
Οι επαναστάσεις γεννούν τέρατα
Ισως δεν υπάρχει μεγαλύτερος έπαινος για τονΑντάρτηαπό αυτά που έγραψε το 1946 στον «Οbserver» ο Τζορτζ Οργουελ,που και αυτός πολέμησε- και τραυματίστηκε- στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο:«Ενα εξαιρετικό βιβλίο με σημαντικό ιστορικό ενδιαφέρον». Ο συγγραφέας του1984προσθέτει και κάτι ακόμη:«Πρόκειται για απόσπασμα αυτοβιογραφίας και ελπίζουμε και άλλα να ακολουθήσουν.Αν οι φασιστικές δυνάμεις δεν έκαναν τίποτε καλό,τουλάχιστον πλούτισαν τον αγγλόφωνο κόσμο εξορίζοντας τους καλύτερους συγγραφείς τους».
Με ύμνους υποδέχθηκε ο αγγλόφωνος Τύπος τονΑντάρτη. Ο Μπέλτραμ Ουόλφστη«Ηerald Tribune»έγραφε το 1946 ότι«πρόκειται για μία από τις κορυφαίες αυτοβιογραφίες του 20ού αιώνα».Είκοσι επτά χρόνια αργότερα ο Ρόλαντ Γκαντ στην «Daily Telegraph» προέβαινε σε έναν παραλληλισμό χωρίς προηγούμενο:«Το έργο αυτό είναι τόσο αναγκαίο για να κατανοήσει κανείς την Ισπανία του 20ού αιώνα όσο το να διαβάσει τον Τολστόι για να καταλάβει τη Ρωσία του 19ου αιώνα». Το βιβλίο όμως δεν είναι μόνο μια συγκλονιστική μαρτυρία ή οι εξομολογήσεις ενός ανθρώπου που πέρασε μέσα από τη φτώχεια,τη φωτιά και δύο άγριους πολέμους. Είναι σημαντικό και για την ισπανόφωνη αλλά και για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία.Ο Μπαρέα προωθεί τον ρεαλισμό σε νέα πεδία.Οχι σε αυτό της αλληγορίας,αλλά σε εκείνο των συνεπειών,σημαντικότερη από τις οποίες είναι ο εξευτελισμός και η ηθική απαξίωση που εκφράζεται στο συλλογικό κυρίως πεδίο.Μιλάει για την ομαδική δειλία,όταν οι επιζώντες αντιμετωπίζουν όχι απλώς με αδιαφορία,αλλά συχνά και με σαδισμό τους νεκρούς.Και είναι ανατριχιαστικές οι διαπιστώσεις του,διαπιστώσεις ενός σοσιαλιστή και επαναστάτη,στις οποίες τον οδηγούν οι εμπειρίες του στην πολιορκημένη Μαδρίτη: πώς οι επαναστάσεις μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια τις χειρότερες πλευρές των ανθρώπων, εκείνες ακριβώς που στον καιρό της ειρήνης υποφώσκουν και σπανίως εκδηλώνονται.
Οι περισσότεροι συγγραφείς της γενιάς του Μπαρέα στην Ισπανία προέρχονταν από τη μεσαία τάξη,γι΄ αυτό και τα βιβλία τους πάσχουν από ένα είδος πολιτικής ευπρέπειας.O ίδιος,προερχόμενος από τα κατώτερα στρώματα,είδε την κοινωνία εκ των κάτω,εκεί όπου ο διπλανός μας δεν είναι παρά ένας πιθανός αντίπαλος.Οταν τα οικονομικά του βελτιώθηκαν,διαπίστωσε ότι αυτό συμβαίνει και όταν παρατηρεί κάποιος την κοινωνία εκ των άνω.Κυρίως όμως είδε την Ισπανία,μια παλιά αυτοκρατορία,να καταστρέφεται περνώντας στα χέρια των σκοτεινών δυνάμεων του φασισμού. Εζησε σε μια περίοδο όπου οι ιστορικές επιταχύνσεις ήταν ασύλληπτες και αντελήφθη ότι η μόνη απάντηση στον τρόμο και στην αγωνία που του προκαλούσαν ήταν να αποτυπώσει τις εμπειρίες και τις παρατηρήσεις του με απόλυτη ειλικρίνεια.Οι περιγραφές του της πολιορκημένης Μαδρίτης είναι από τις ωραιότερες που έχουν γραφτεί,γιατί μέσα στο χάος των βομβαρδισμών και του τρόμου αναδεικνύουν ένα πράγμα: ότι ανάμεσα στα ερείπια,στον θάνατο,στα σκοτωμένα γυναικόπαιδα και στις εκτελέσεις,η ζωή έχει τη δύναμη να τα υπερβεί.Οχι η επιβίωση,αλλά η ύπαρξη θα πρέπει να σταθεί,να αγωνιστεί και να πετάξει από πάνω της την κατάρα που απειλεί να την αφανίσει.
Οι μνήμες από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο είναι σχετικά πιο μακρινές από τις αντίστοιχες του δικού μας Εμφυλίου. Αλλά οι αναλογίες,στο ιστορικό τουλάχιστον πεδίο,παραμένουν εντυπωσιακές.Παρά το γεγονός ότι για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο έχουν γραφτεί πολλά- και κάποτε εξαιρετικά ενδιαφέροντα κείμενα-,δεν διαθέτουμε έργα εφάμιλλα της αυτοβιογραφίας του Μπαρέα.
Αυτοδίδακτος και υπερήφανος
Ο Αρτούρο Μπαρέα γεννήθηκε στο Μπαδαχόθ της Ισπανίας το 1897.
Ταπεινής καταγωγής και ορφανός από πατέρα, υπήρξε εν τούτοις υπερήφανο παιδί- ακόμη και η ίδια η αδελφή του τον κατηγορούσε ότι «παρίστανε τον ευγενή». O Μπαρέα υπήρξε αυτοδίδακτος.Είχε πάθος με το γράψιμο από πολύ μικρός,όταν άρχισε να γράφει και να δημοσιεύει ποιήματα.Ελαβε μέρος στον πόλεμο του Ριφ στο Μαρόκο και στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο με τις δυνάμεις της δημοκρατικής κυβέρνησης.
Αυτοεξορίστηκε έναν χρόνο πριν από τη λήξη του πολέμου και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Αγγλία,όπου εργαζόταν ως δημοσιογράφος στο ισπανόφωνο τμήμα του ΒΒC. Την περίοδο αυτή δημοσίευσε πολλά άρθρα και δοκίμια στον αγγλόφωνο και στον ισπανόφωνο Τύπο.Από τα βιβλία του Μπαρέα το σημαντικότερο- και διασημότερο- είναι η αυτοβιογραφία του.Οι τρεις τόμοι πρωτοδημοσιεύθηκαν στα αγγλικά από το 1941 ως το 1946 μεταφρασμένοι από τη δεύτερη σύζυγό του, την αυστριακή δημοσιογράφο Ιλσε Κούλκσαρ.Εχει επίσης εκδώσει ένα μυθιστόρημα, δύο συλλογές διηγημάτων και δύο βιογραφίες για τον Λόρκα και τον Ουναμούνο. Στα ελληνικά κυκλοφορούν οι δύο πρώτοι τόμοι της αυτοβιογραφίας του,η οποία θα ολοκληρωθεί με την έκδοση και του τρίτου τόμου τον επόμενο Δεκέμβριο.
ΠΗΓΗ: tovima.gr