Ισπανική Γλώσσα: μία εκτίμηση της κατάστασης στην Ελλάδα

Λεπτομέρειες: Σταύρος Χατζής; 07 Νοεμβρίου 2017

Αντί προλόγου

Αν και συνήθως ασχολούμαι με πιο ανάλαφρα θέματα, σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να ασχοληθώ με κάτι πιο βαρύ. Οι λόγοι ποικίλουν, ξεκινούν από την διάθεση μου να κάνω ένα μεταπτυχιακό σχετικό με την ισπανική, περνούν από κάποια νέα σχετικά με το Τμήμα Ισπανικής Γλώσσας και Πολιτισμού του ΕΑΠ, για να καταλήξουν ακόμη και στην εισβολή της μουσικής με ισπανικούς στίχους στις ΗΠΑ αλλά και στον κόσμο ολόκληρο.

Τα ισπανικά ως γλώσσα

Ξεκινώντας από το τελευταίο, να πω ότι το αναφέρω ως ένα δείγμα της κατακτητικής πλέον δύναμης που δείχνουν τα ισπανικά στον κόσμο. Η γλώσσα με τους περισσότερους φυσικούς ομιλητές στον κόσμο μετά τα κινέζικα[1], η γλώσσα της 4^ης πιο ισχυρής οικονομίας στην Ευρωζώνη (με βάση το ΑΕΠ της, όπως μας δίνεται από το ΔΝΤ[2]), η επίσημη γλώσσα σε 21 χώρες και σε 4 ηπείρους[3] (μεταξύ των οποίων το Μεξικό και η Βενεζουέλα, νούμερο 13 και 11[4] αντίστοιχα στην παραγωγή πετρελαίου και νούμερο 17 και 1 στην εκτίμηση αποθεμάτων σύμφωνα με την CIA[5]) διεκδικεί μία ξεχωριστή θέση στον χάρτη των γλωσσών, την θέση που δικαιούται.

Τα ισπανικά στον κόσμο

Αυτή η διεκδίκηση, αποτέλεσμα κυρίως της ίδιας της δυναμικής της γλώσσας αν και δεν λείπουν και οι προσπάθειες διαφόρων θεσμών (ποικίλα πιστοποιητικά γλωσσομάθειας προωθούνται, όπως το DELE[6] από το Ινστιτούτο Θερβάντες[7] που δεν ασχολείται μόνο με τα συγκεκριμένα πιστοποιητικά αλλά και την γλώσσα και την κουλτούρα, αλλά και το CELU που προωθείται από αργεντίνικα πανεπιστήμια[8], ή το SIELE, αποτέλεσμα συνεργασίας Πανεπιστημίων του Μεξικού, της Αργεντινής και της Ισπανίας[9]), αντικατοπτρίζεται στην εικόνα των διαφόρων σχολείων σε διάφορες χώρες του κόσμου (ενδεικτικά, μιλάμε για 4 εκατομμύρια μαθητές στις ΗΠΑ, 4,5 εκατομμύρια στην Βραζιλία, 2,5 εκατομμύρια στην Γαλλία, σχεδόν 700 χιλιάδες στην Ιταλία, σχεδόν 550 χιλιάδες στην Γερμανία, κλπ.)[10]. Βέβαια, μιλάμε για χώρες στις οποίες υπάρχουν ήδη σχετικά πανεπιστημιακά τμήματα. Εύκολα μπορεί να δει κανείς ότι υπάρχουν δεκάδες πανεπιστημιακές σχολές σε Γερμανία[11], Αγγλία[12] και ΗΠΑ[13].

Τα ισπανικά στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα αντιθέτως, τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Η ζήτηση εξακολουθεί να είναι μεγάλη (δυστυχώς είναι αδύνατο να δοθούν νούμερα αφού οι μαθητές είναι μόνο στον ιδιωτικό τομέα), αφού η δυναμική της γλώσσας είναι τέτοια που κατάφερε να ξεπεράσει τις πρώτες αντιδράσεις που προκάλεσε η κρίση, όμως καλύπτεται περισσότερο χάρη στον επαγγελματισμό κάποιων εξαιρετικών ισπανόφωνων καθηγητών αλλά και στην διάθεση για προσφορά κάποιων Ελλήνων που λατρεύουν τη γλώσσα και την ισπανόφωνη κουλτούρα, ή μάλλον, κουλτούρες.

Όλα όμως έχουν σχέση με την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στα δημόσια γυμνάσια ή λύκεια τα ισπανικά λάμπουν διά της απουσίας τους (μέχρι το 2011 υπήρχαν 50 γυμνάσια όπου διδάσκονταν ισπανικά[14], μετά όμως απαιτήθηκε οργανική θέση που δεν υπήρχε, έτσι αυτή τη στιγμή υπάρχει μόνο η δυνατότητα να μάθουν τα παιδιά γαλλικά, γερμανικά ή ιταλικά[15]). Για τα δημοτικά, ούτε λόγος[16]. Το κράτος για κάποιο λόγο δεν θεωρεί τα ισπανικά μία χρήσιμη επιλογή για τους ανήλικους πολίτες του, ούτε όμως και για τους ενήλικους, όπως αποδεικνύεται από την πολιτική του στο χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το χώρο δηλαδή που θα προσφέρει τον κατάλληλα εκπαιδευμένο καθηγητή ισπανικών στον ενήλικο.

Ποια είναι λοιπόν η κατάσταση στα πανεπιστήμια; Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι δεν υπάρχει μεταπτυχιακό με τίτλο «Η διδασκαλία της ισπανικής ως ξένη γλώσσα». Όποιος ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο, πρέπει να ψάξει στο εξωτερικό. Το ίδιο ισχύει και για όλα σχεδόν τα μεταπτυχιακά, πλην του μεταπτυχιακού στις Ισπανοαμερικανικές σπουδές του ΕΚΠΑ[17] και κάποια μεταπτυχιακά μετάφρασης που μπορεί να βρείτε σε διάφορα πανεπιστήμια, όπως το ΑΠΘ[18].

Στον τομέα του προπτυχιακού, τα πράγματα δεν είναι κατά πολύ καλύτερα. Ευτυχώς υπάρχει το Τμήμα Ισπανικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ, ένα τμήμα όμως ιδιαίτερα νέο[19]. Αλλά η τάση είναι να είναι και το μοναδικό. Το Τμήμα «Ισπανική γλώσσα και πολιτισμός και η διδακτική της ως ξένης» στην Κέρκυρα έχει κλείσει[20], ενώ το Τμήμα Ισπανικής γλώσσας και Πολιτισμού, αφού έχασε από το 2013 την δυνατότητα να προσφέρει επάρκεια διδασκαλίας στους αποφοίτους του[21], αφαίρεσε πρακτικά τα εργασιακά δικαιώματα από τους φοιτητές του και μετατράπηκε σε ένα τμήμα γενικής γνώσης. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω την αξία της γενικής γνώσης, η χώρα χρειάζεται καλούς καθηγητές.

Αξία και σημασία των ξένων γλωσσών σε περίοδο οικονομικής κρίσης

Καθηγητές ξένων γλωσσών σε περίοδο κρίσης; Η επικρατούσα άποψη είναι ότι χρειαζόμαστε αποφοίτους πολυτεχνείου και πληροφορικής, όχι αποφοίτους φιλολογίας. Δεν θα αναφερθώ καθόλου στην αξία των ανθρωπιστικών σπουδών σε μια περίοδο κρίσης σαν αυτή που διανύουμε, κατανοώ την ανάγκη να μιλήσουμε για οικονομικά και όχι για πνευματική καλλιέργεια. Χωρίς να κάνω λοιπόν κάποια σοβαρή έρευνα, μπόρεσα να βρω για να παραθέσω κάποια στοιχεία από κάποιους οικονομικούς τομείς στους οποίους οι ισπανόφωνες χώρες είναι ιδιαίτερα πετυχημένες:

Αγροτικός και κτηνοτροφικός τομέας

Οι ισπανόφωνες χώρες έχουν πολύ ανεπτυγμένους αυτούς τους τομείς. Ενδεικτικά θα αναφέρω κάποια στοιχεία σχετικά με την παραγωγή[22] αλλά και τις εξαγωγές[23]:

Το Εκουαδόρ είναι η 6^η και η Γουατεμάλα η 7^η παραγωγός μπανάνας στον κόσμο, αλλά στις εξαγωγές, το Εκουαδόρ βρίσκεται στην 1^η θέση ενώ στις πρώτες 10 βρίσκονται η Γουατεμάλα, η Κόστα Ρίκα, η Ονδούρα, η Κολομβία και το Μεξικό.

Η Κολομβία είναι η 4^η παραγωγός καφέ παγκοσμίως ενώ στις πρώτες 10 συμπεριλαμβάνονται και η Ονδούρα, το Περού, το Μεξικό και η Γουατεμάλα.

Η Αργεντινή είναι η 5^η χώρα σε εξαγωγές μοσχαρίσιου κρέατος.

1^ο παγκοσμίως σε παραγωγή αβοκάντο είναι το Μεξικό, 2^η η Δομινικανή Δημοκρατία, 3^ηη Κολομβία, ενώ στους 10 πρώτους βρίσκονται το Περού και η Χιλή.

Το Εκουαδόρ είναι 7^ο παγκοσμίως σε παραγωγή κακάο, 8^ο είναι το Περού, 9^η η Δομινικανή Δημοκρατία, 10^η η Κολομβία.

1^η χώρα σε εξαγωγές λεμονιού και μοσχολέμονου είναι η Ισπανία, 2^ο το Μεξικό, 4^η η Αργεντινή, 10^η η Χιλή.

1^η χώρα σε εξαγωγές μάνγκο είναι το Μεξικό, στις 10 πρώτες είναι το Περού και το Εκουαδόρ.

1^η σε εξαγωγές ελαιόλαδου είναι η Ισπανία.

1^η σε εξαγωγές πορτοκαλιού είναι η Ισπανία.

1^η σε παραγωγή ανανά είναι η Κόστα Ρίκα, 1^η και στις εξαγωγές ενώ στις 10 πρώτες σε εξαγωγές είναι και ο Παναμάς, το Μεξικό, το Εκουαδόρ και η Ονδούρα.

2^η χώρα σε εξαγωγές κρασιού είναι η Ισπανία, 4^η η Χιλή, 9^η η Αργεντινή.

Ορυκτός πλούτος

Για το πετρέλαιο, μιλήσαμε και παραπάνω. Ορυκτός πλούτος όμως δεν είναι μόνο το πετρέλαιο. Ενδεικτικά, θα αναφέρω ότι η Χιλή είναι η χώρα με τα περισσότερα αποθέματα χαλκού αλλά και 1^η στην παραγωγή παγκοσμίως, ενώ 2^ο και σε αποθέματα αλλά και σε παραγωγή είναι το Περού[24]. Το Περού είναι 1^ο σε αποθέματα ασημιού αλλά 3^ο σε παραγωγή, στην οποία όμως 1^ο είναι το Μεξικό[25]. Περού και Μεξικό είναι πολύ σημαντικές και για την παραγωγή ψευδαργύρου[26]

Μόδα

Η Inditex είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση που ασχολείται με την μόδα παγκοσμίως. Αν δεν την γνωρίζετε, οφείλεται στο γεγονός ότι περιλαμβάνει σειρά από μαγαζιά όπως Zara, Pull & Bear, Massimo Dutti, Bershka και άλλα. Γνωρίζετε πιθανόν και άλλες μικρότερες από την Inditex όπως οι Mango, Desigual, Camper, Adolfo Domínguez και άλλες [27].

Τουρισμός

Η Ισπανία είναι η 3^η χώρα που δέχτηκε περισσότερους ξένους τουρίστες το 2015, ενώ το Μεξικό είναι 9^ο.[28]

Υπάρχουν βέβαια και τα πιο δύσκολα θέματα, όπως το εμπόριο όπλων, όπου η Ισπανία βρίσκονταν στην 7^η θέση παγκοσμίως ως πωλήτρια.[29]

Νομίζω ότι είτε κάποιος θέλει να ασχοληθεί με τις εισαγωγές προϊόντων ή πρώτων υλών είτε θέλει απλά να αποκτήσει τεχνογνωσία ή παραδείγματα από πετυχημένους επιχειρηματίες ή να συνεργαστεί μαζί τους είτε να προσελκύσει κάποιους πελάτες από τους σχεδόν 500 εκατομμύρια ισπανόφωνους, θα του ήταν χρήσιμο να ξέρει ισπανικά. Επειδή τα ισπανικά, πέρα από όχημα πρόσβασης στην κουλτούρα των ισπανόφωνων χωρών, αποτελούν και εργαλείο εργασίας.

Αντί επιλόγου

Πιστεύω ότι τα παραπάνω στοιχεία, επιφανειακής έρευνας και μηδενικής ανάλυσης, δείχνουν τη δυναμική της ισπανικής γλώσσας στον κόσμο, μία δυναμική που αναγνωρίζεται από τους Έλληνες πολίτες αλλά αγνοείται από το Ελληνικό Κράτος. Μόνο ως αδιαφορία μπορεί να εκληφθεί η απουσία των ισπανικών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και η ελάχιστη παρουσία τους στην τριτοβάθμια. Ελπίζω η κατάσταση να αλλάξει, πριν βρεθούμε προ της δυσάρεστης έκπληξης να «τρέχουμε» για να προλάβουμε τους υπόλοιπους για άλλη μία φορά.

*Οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή την φορά παρασύρθηκα από την διάθεση να δείξω την αξία της εκμάθησης ισπανικών για οικονομικούς λόγους και ξέχασα εντελώς να αναφέρω την εκπαίδευση. Μία καλή φίλη μού το θύμισε μετά την ολοκλήρωση του άρθρου και με ενημέρωσε ότι η Ισπανία είναι η 16^η χώρα παγκοσμίως σε ξένους φοιτητές, 8^η στην Ευρώπη[30] και ότι είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για Εράσμους (ενδεικτικά, το σχολικό έτος 2013-2014 ήταν πρώτη[31]). Είναι νομίζω προφανές ότι τα ισπανικά μπορούν να είναι χρήσιμα και για όποιον ενδιαφέρεται να σπουδάσει στο εξωτερικό.

[1] http://cvc.cervantes.es/lengua/espanol_lengua_viva/pdf/espanol_lengua_viva_2017.pdf σελ. 5-6 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[2] http://www.imf.org (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[3] http://cvc.cervantes.es/lengua/espanol_lengua_viva/pdf/espanol_lengua_viva_2017.pdf σελ. 6-7 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[4] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2241rank.html (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[5] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2244rank.html (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[6] https://examenes.cervantes.es/es/dele/que-es (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[7] http://www.cervantes.es/default.htm (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[8] http://www.celu.edu.ar/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[9] https://siele.org/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[10]https://cvc.cervantes.es/lengua/espanol_lengua_viva/pdf/espanol_lengua_viva_2017.pdf σελ. 14-15 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[11] http://www.hispanistica.de/de/links/institute-fuer-romanistik-mit-hispanistischem-angebot-im-deutschen-sprachraum/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[12] http://community.dur.ac.uk/hispanists/links/departments/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[13] https://www.hotcoursesabroad.com/study/training-degrees/us-usa/hispanic-studies-courses/loc/211/cgory/fm.26-4/sin/ct/programs.html (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[14] http://www.minedu.gov.gr/ypapegan/anakoinoseis/20185-10-06-11-enimerotiko-simeioma-sxetika-me-ti-didaskalia-tis-deyteris-ksenis-glossas-se-dimotika-kai-gymnasia-2 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[15] https://www.pdv.org.gr/img/B_xeni%20glossa_epilogi.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[16] https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2016/300-05-16_xeni_glwssa_egkiklios.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[17] http://www.hispanicstudies.spanll.uoa.gr/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[18] http://www.itl.auth.gr/1/index.php/spoudes/metaptyxiakes-spoudes & http://translation-interpreting.phil.auth.gr/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[19] http://www.spanll.uoa.gr/ (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[20] http://dflti.ionio.gr/el/node/1 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[21] https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2017/%CE%A5%CE%91_%CE%95%CE%A0%CE%91%CE%A1%CE%9A%CE%95%CE%99%CE%91_2017_%CE%9C%CE%95_%CE%91%CE%94%CE%91.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[22] http://www.fao.org/faostat/en/#rankings/countries_by_commodity (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[23] http://www.fao.org/faostat/en/#rankings/countries_by_commodity_exports (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[24] https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/copper/mcs-2012-coppe.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[25] https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/silver/mcs-2016-silve.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[26] https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/zinc/mcs-2016-zinc.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[27] https://www.modaes.es/back-stage/el-mapa-de-la-moda-2016-xi-los-gigantes-de-la-moda-espanola.html (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[28] http://www.siimt.com/work/models/siimt/Resource/1de0bb9d-8199-48fb-af9a-769464f99875/PDF_RankingOMT_2015_May16.pdf (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[29] https://politica.elpais.com/politica/2015/03/17/actualidad/1426623644_706395.html (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[30] https://www.theguardian.com/higher-education-network/blog/2014/jul/17/top-20-countries-international-students (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)

[31] http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/repository/education/library/statistics/erasmus-plus-facts-figures_en.pdf , σελ.4 (τελευταία πρόσβαση στις 27-10-2017)