Η Έφη Παπαζαχαρίου μιλάει με τον διευθυντή ενός από τα πιο σημαντικά μουσεία του κόσμου γιο τον παγκόσμιο χάρτη της τέχνης.
Χουάν Ιγνάσιο Βιντάρτε. Ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Γκουγκενχάιμ στο Μπιλμπάο και υπεύθυνος για την παγκόσμιο στρατηγική του Ιδρύματος Solomon R. Guggenheim στη Νέα Υόρκη μοιράζει το χρόνο του μεταξύ δύο ηπείρων. Από το 2013, οπότε θα εγκαινιαστεί το νέο παράρτημα του μουσείου στο Αμπού Ντάμπι, προσθέτει και μία τρίτη στη ζωή του.
Μουσείο Γκουγκενχάιμ, Μπιλμπάο. Στον εξωτερικό χώρο δεσπόζουν η αράχνη («Maman») της Λουίζ Μπουρζουά, το χαρούμενο κουτάβι («Puppy») και οι πολύχρωμες τουλίπες («Tulips») του Τζεφ Κουνς, η μεγαλειώδης κόκκινη αψίδα («The red arches») του Ντάνιελ Μπάρεν (ειδικά σχεδιασμένη για τη 10η επέτειο). Όταν τελικά συνέρχεσαι από την πρώτη εντύπωση και μπαίνεις στο εσωτερικό του μουσείου, νιώθεις ρίγη απόλυτης συγκίνησης μπροστά στα έργα των Σαγκάλ, Κλέε, Σεζάν, Μανέ, Μιρό, Βαν Γκογκ, Γκογκέν, Μοντιλιάνι, Πικάσο, Καντίνσκι, Πόλοκ, Ερνστ και Γουόρχολ, τοποθετημένα δίπλα σε εκθέσεις σύγχρονων καλλιτεχνών, όπως του Ινδού γλύπτη Ανίς Καπούρ. Κι όταν τελειώνεις την επίσκεψή σου στο λαβύρινθο του μεγαλειώδους σύγχρονου έπους του Ρίτσαρντ Σέρα «The matter of time», θέλεις απλώς να ξαναρχίσεις το ταξίδι απ' την αρχή...
Ποιος είναι ο ιδιαίτερος ρόλos και σκοπός του μουσείου στο Μπιλμπάο;
Το μουσείο άνοιξε τον Οκτώβριο του 1997. Κύριος στόχος ήταν να φέρουμε στο Μπιλμπάο έναν πολιτιστικό οργανισμό –που εστίαζε στη σύγχρονη μοντέρνα τέχνη– με διεθνές προφίλ και προοπτική. Αυτός ο στόχος είχε να κάνει, παράλληλα, με μια οικονομική μετάπλαση της πόλης. Γιατί εκείνη την εποχή βρισκόταν σε οικονομική κρίση, καθώς κάποιες βιομηχανίες που αποτελούσαν το κύριο μέρος της ευρωστίας της αντιμετώπιζαν πρόβλημα. Η πόλη κατάλαβε ότι έπρεπε να αναπτύξει ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο ώστε να βελτιώσει την κατάστασή της. Μέρος αυτού του σχεδίου ήταν να γίνει πολιτιστικός προορισμός, όχι μόνο για τους κατοίκους της, αλλά και για ανθρώπους από διαφορετικά μέρη του πλανήτη. Το μουσείο ήταν ο καταλύτης για την αλλαγή. Μια περιοχή της πόλης που πριν ήταν βιομηχανική και συναφής με το λιμάνι μετατράπηκε σε περιοχή του μέλλοντος.
Λέτε, λοιπόν, ότι το μουσείο συμβάλλει στην αναβάθμιση τnς Xώρας των Βάσκων;
Ασφαλώς. Πιστεύω πως το μουσείο βοηθάει όχι μόνο την πόλη, αλλά γενικά την περιοχή να γίνει πιο κεντρική, από την άποψη της πολιτιστικής σημασίας της στην Ευρώπη. Παράλληλα, δεν χάνουμε την επαφή μας με τους τοπικούς καλλιτέχνες. Πιστεύουμε ότι το μουσείο πρέπει να έχει κατεύθυνση στην πόλη του, στην κοινότητά του. Οπότε, έχουμε χτίσει τη μόνιμη συλλογή μας μέσα σε αυτά τα 13 χρόνια και σ’ αυτήν υπάρχει ένα σημαντικό μέρος τέχνης που έχει παραχθεί από Βάσκους και Ισπανούς –κι όχι μόνο από διεθνείς καλλιτέχνες.
Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν αρνητικές αντιδράσεις όταν πρωτοάνοιξε το μουσείο;
Όντως. Δεν συνέβη τόσο όταν άνοιξε το μουσείο όσο όταν ξεκίνησε να αναπτύσσεται η ιδέα και πάρθηκε η απόφαση να προχωρήσουμε. Προέκυψαν πολλές αρνητικές αντιδράσεις, χωρίς να είναι συντριπτικές. Η πλειοψηφία κοιτούσε το project με σκεπτικισμό παρά οτιδήποτε άλλο, αλλά σίγουρα υπήρχε ένα μέρος της κοινής γνώμης πολύ αντίθετο. Μερικοί επειδή νόμιζαν πως δεν ήταν σωστό να γίνει τη στιγμή που η οικονομική κατάσταση ήταν κακή και υπήρχαν εργοστάσια που κατέρρεαν εξαιτίας της ύφεσης. Η επένδυση για το project, όχι η λειτουργία του, βασίστηκε σε δημόσιο χρήμα από την περιοχή, από τα επενδυτικά προγράμματα και την πόλη. Οπότε κάποιοι σκέφτονταν ότι δεν ήταν ο καλύτερος τρόπος να ξοδέψεις το δημόσιο χρήμα. Κάποιοι άλλοι ήταν αντίθετοι επειδή θεωρούσαν ότι δεν ήταν σωστό να αναπτύξεις ένα μουσείο με τέτοιο διεθνές προφίλ. Σκέφτονταν βασικά τους τοπικούς καλλιτέχνες που θεωρούσαν ότι με το νέο διεθνές μουσείο θα ελαττωνόταν η υποστήριξη τους από τα δημόσια ιδρύματα. Από τότε που άνοιξε όμως, το κλίμα και η κοινή γνώμη άλλαξαν. Ασφαλώς μας στήριζε ένα τεράστιο μέρος της τοπικής κοινωνίας. Τα 16.000 μέλη μας είναι ένας τεράστιος αριθμός συγκριτικά. Και τα εκατομμύρια επισκεπτών. Το Μπιλμπάο, μαζί με τη γύρω περιοχή, έχει περίπου ένα εκατομμύριο κατοίκους. Κι εμείς έχουμε γύρω στο ένα εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο, εκ των οποίων περίπου τα 2/3 προέρχονται από το εξωτερικό! Αυτό σημαίνει ότι, αν τα συγκρίνεις, το μουσείο έφερε πραγματικά μια μεγάλη αλλαγή. Αποτελεί έσοδο για την πόλη.
Πριν από μερικούς μήνες, το μουσείο φιλοξένησε την κλήρωση των ομάδων μπάσκετ για το Κύπελλο Copa del Rey, την «Όπερα των Αρωμάτων» (εκδηλώσεις που είχαν σχέση με αρώματα) και το «Art after Dark» («Τέχνη μετά το Σκοτάδι») με DJs και μόδα. Αρχίζετε να διοργανώνετε εκδηλώσεις πιο προσιτές στο ευρύ κοινό;
Ζούμε σ’ έναν κόσμο και σε μια εποχή όπου οι καλλιτέχνες όλο και περισσότερο χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα για να εκφράσουν τη δημιουργικότητα τους. Δεν είναι μόνο ζωγραφική ή γλυπτική πια... Και, ως σύγχρονο ινστιτούτο, είμαστε ανοιχτοί σε αυτό, φυσικά προσπαθώντας πάντοτε να διαφυλάξουμε το επίπεδο και την ποιότητα όσων κάνουμε. Συγχρόνως, το μουσείο προσπαθεί να είναι ανοιχτό στην κοινότητα. Αυτός είναι ένας σημαντικός ρόλος που μπορούν να παίξουν τα μουσεία σήμερα. Δεν είναι μόνο κέντρα κουλτούρας, μόρφωσης, διαφύλαξης και προσδοκίας των εικαστικών τεχνών –μπορούν να γίνουν και κοινωνικά κέντρα, όπου μπορεί να συντελείται η κοινωνική ζωή. Οπότε έχουμε μια μεικτή λειτουργική δομή. Οι περισσότεροι πόροι μας προέρχονται από ιδιωτική υποστήριξη –εδώ και 11 χρόνια το μουσείο λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο. Εταιρική ή ατομική, όπως π.χ. τα 16.000 μέλη ή τα περίπου 150 σωματεία που το υποστηρίζουν. Ήταν καλό για το μουσείο να θεωρηθεί από τις ομάδες ή τους φίλους του μπάσκετ κατάλληλο μέρος για να παρουσιάσουν το τελικό στάδιο του τουρνουά Copa del Rey που θα γινόταν στο Μπιλμπάο. Είναι καλό για εμάς που δεν μας εκτιμούν μόνο λάτρεις της τέχνης, αλλά και άνθρωποι που αγαπούν το μπάσκετ και ίσως, παράλληλα, και την τέχνη. Η «Όπερα των Αρωμάτων» είναι διαφορετικό πράγμα. Ένα μέρος του μουσείου προσπαθεί να συνδεθεί και με άλλες δραστηριότητες τέχνης –π.χ. μουσική ή σινεμά–, να αναπτυχθεί σε συνδυασμό με το πρόγραμμα των εκθέσεων και την παρουσίαση της μόνιμης συλλογής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ήταν μοναδική ευκαιρία να παρουσιάσουμε στο κοινό, για πρώτη φορά στην Ευρώπη, αυτό το concept μιας όπερας που έχει φτιαχτεί για το άρωμα, τη μυρωδιά, βασισμένη στις αισθήσεις της όσφρησης και της ακοής. Είχαμε την ευκαιρία να εκτιμήσουμε κάτι το οποίο ίσως γίνει ένας νέος δρόμος, μια νέα φόρμα τέχνης.
Το κτίριο του μουσείου στη Νέα Υόρκη είναι έργο του Φρανκ Λόιντ Ράιτ και του Μπιλμπάο, έργο του Γκερί. Έχετε σκεφτεί ποτέ πως το κτίριο επισκιάζει την τέχνη που φιλοξενεί;
Αυτός είναι ο κίνδυνος όταν δίνεις σημασία στην αρχιτεκτονική που θα φιλοξενήσει την τέχνη. Όπως έγινε στη Νέα Υόρκη με το μουσείο του Λόιντ Ράιτ, που πέρυσι γιόρτασε την 51η του επέτειο. Ίδια ήταν επίσης η περίπτωση εδώ, όταν απευθυνθήκαμε στον Φρανκ Γκερί. Δεν του ζητήσαμε να μας σχεδιάσει ουδέτερα άσπρα κουτιά. Θεωρούσαμε ότι, αν ο αρχιτέκτονας δώσει τον καλύτερο εαυτό του και καταλάβει τη φύση των έργων τέχνης που θα εκτεθούν στους χώρους του, το αποτέλεσμα θα είναι καλύτερο από κάποιο άλλο. Κάτι που σίγουρα έχει επιτευχθεί εδώ. Κάποιοι πιστεύουν ότι το καλύτερο μέρος για την τέχνη είναι ο πιο ουδέτερος δυνατός χώρος, αλλά διαφωνώ, θεωρώντας ότι ο καλύτερος είναι εκείνος που είναι πιο ταιριαστός με το είδος της τέχνης που εκτίθεται. Αν απλώς χτίζαμε ένα χώρο κατάλληλο για πίνακες 1x2, θα ήταν υπέροχος γι' αυτούς, αλλά θα απέκλειε την υπόλοιπη τέχνη. Οπότε, αν υπάρχει κάποιο ρίσκο, που σίγουρα υπάρχει, αξίζει τον κόπο να το πάρεις. Και ο τρόπος για να το επαληθεύσεις είναι να δουλέψεις με τους επιμελητές, να τους προσφέρεις αυτή την πρόκληση, ώστε να βρουν με τους καλλιτέχνες το καλύτερο μέρος στο μουσείο για τα έργα τους. Είναι εκπληκτικό πώς λειτούργησε η έκθεση του Ανίς Καπούρ στο χώρο του μουσείου. Δεν είναι δυνατόν να φανταστείς αυτή τη δουλειά σε παραδοσιακό χώρο.
Πώς θα αποσαφηνίζατε το ρόλο του Ιδρύματος Solomon R. Guggenheim στον κόσμο της τέχνης;
Το ίδρυμα είναι ένας από τους μεγαλύτερους οργανισμούς στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης και αυτή είναι η αποστολή και το όραμά του από τότε που συστάθηκε, το 1937. Μέσα στα χρόνια της ιστορίας του πραγματοποίησε αυτό το όραμα: πρώτα με το μουσείο στη Νέα Υόρκη, που άνοιξε πριν από 50 χρόνια, μετά με τη συλλογή «Peggy Guggenheim Collection» στη Βενετία, στους σύγχρονους καιρούς με το μουσείο στο Μπιλμπάο και τις εκθέσεις στο Βερολίνο, στο γερμανικό Γκουγκενχάιμ. Και τώρα, δουλεύοντας στο νέο Project του μέλλοντος, που σχεδιάζει ο Φρανκ Γκερί, στο Αμπού Ντάμπι. Είναι ένας οργανισμός που έχει μια δέσμευση: να προωθεί τη σύγχρονη τέχνη στον κόσμο, να βοηθάει τέχνη και καλλιτέχνες να έρχονται πιο κοντά στο κοινό –και νομίζω πως το κάνει αυτό έχοντας ιδιαίτερη αντίληψη του διεθνούς ρόλου του. Π.χ. το διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος γίνεται όλο και περισσότερο διεθνές. Τα μέλη δεν είναι μόνο Αμερικανοί, αλλά κι από άλλα μέρη του πλανήτη –ανάμεσά τους κι ένας Έλληνας, ο κ. Δημητρόπουλος. Αυτό, νομίζω, είναι πολύ συνεπές με την αντίληψη του ιδρύματος ότι είναι διεθνές.
Πώς πρέπει να φανταστούμε τις τάσεις της παγκόσμιας τέχνης τα επόμενα χρόνια;
Δεν ξέρω... Πρέπει να είμαστε πολύ ανοιχτοί σε αυτό που συμβαίνει τώρα στην τέχνη. Έχουν τόσο ενδιαφέρον οι σύγχρονοι καλλιτέχνες, όπως όσοι δουλεύουν σε πραγματικό χρόνο. Εργάζονται στο στούντιο τους, έχουν αυτή τη σχέση με το περιβάλλον και την περιοχή όπου εργάζονται, έχουν interaction με το κοινό. Είναι συναρπαστικό! Πρόσφατα είδα στη Νέα Υόρκη, ως απλός θεατής, την έκθεση μιας Γερμανίδας, που βασικά χρησιμοποιούσε το χώρο του μουσείου εντελώς κενό, άδειο. Ήταν σχεδόν μια συναισθηματική εμπειρία. Διάφοροι εθελοντές, από παιδιά μέχρι ηλικιωμένους, κουβέντιαζαν με τους επισκέπτες του μουσείου. Ήταν συγκινητικό να παρακολουθείς αυτούς τους ανθρώπους, κάθε ηλικίας, να περιπλανούνται στο μουσείο, να έχουν την εμπειρία του «κενού» σε ένα όμορφο κτίριο στη Νέα Υόρκη, τελείως άδειο από έργα τέχνης. Λοιπόν, είναι αυτό τέχνη; Σίγουρα αυτό πουλάει. Πολλούς από όσους έζησαν την εμπειρία ίσως να μην τους αφήσει αδιάφορους. Είναι αυτό η τέχνη του μέλλοντος; Δεν ξέρω. Αλλά πιστεύω πως πρέπει να κρατάμε τα μάτια μας ανοιχτά και να παρακολουθούμε αυτούς τους καλλιτέχνες. ■
(www.guggenheim-bilbao.es)
Ο ΒΙΝΤΑΡΤΕ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Η γνώμη του διευθυντή ενός από τα σημαντικότερα πολιτιστικά ιδρύματα του πλανήτη προφανώς μετράει, όταν πρόκειται για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. «Το έχω επισκεφθεί. Είναι φανταστικό! Ένα μεγαλειώδες αρχιτεκτονικό επίτευγμα. Δεν νομίζω πως ήταν πολύ εύκολο να γίνει, αλλά έγινε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο», λέει.
Ποια είναι η γνώμη σας για το πολύ σημαντικό θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα;
«Να σας πω την αλήθεια, δεν έχω γνώμη. Κατανοώ και τις δύο πλευρές. Καταλαβαίνω από την πλευρά της ευαισθησίας το αίτημα της Ελλάδας. Αλλά επίσης καταλαβαίνω ότι, αν πας στα άκρα αυτή την ιδέα, ο ρόλος πολλών μουσείων στον κόσμο θα τεθεί υπό αμφισβήτηση. Είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση και δεν έχω ξεκάθαρη γνώμη. Ίσως ακούγεται σαν να προσπαθώ να την αποφύγω, αλλά δεν είναι αυτό. Πρόκειται για ένα μεγάλο ζήτημα γύρω από το ρόλο των μουσείων, που είναι βασικό στοιχείο της δυτικής κουλτούρας. Και δεν ξέρω ποιες θα είναι οι συνέπειές του...»
Σημείωση: Το πλήρες άρθρο (κείμενο, φωτογραφίες, κ.λπ.) είναι διαθέσιμο στους παρακάτω συνδέσμους.
Ευχαριστούμε τον Κωνσταντίνο Σφύκα που μας παραχώρησε το άρθρο.
Πηγή: Περιοδικό Ταχυδρόμος