Μια και ακούω συχνά – από φίλους, γνωστούς, μαθητές – την ερώτηση «πού θα ήταν καλύτερα να πάει κανείς διακοπές, στην Ισπανία ή στη Λατινική Αμερική;», αποφάσισα να γράψω κάτι για να δώσω την δική μου, προσωπική άποψη (προφανώς υποκειμενική) σχετικά με τις διαφορές τριών χωρών, της Ελλάδας, της Ισπανίας και του Μεξικού. Θα με συγχωρέσετε για την απουσία των υπολοίπων χωρών της Λατινικής Αμερικής, αλλά οικογενειακοί λόγοι μου απαγορεύουν να επισκεφτώ άλλη χώρα της Λατινικής Αμερικής, τουλάχιστον μέχρι να αποδειχθεί ότι κάποιος μακρινός συγγενής τον οποίο η γυναίκα μου κι εγώ αγνοούσαμε, μας άφησε κληρονομιά τα μισά ορυχεία ασημιού στο Σακατέκας.
Ας ξεκινήσουμε από την Ισπανία λοιπόν. Αν τυχόν αυτό το κείμενο είναι το πρώτο που διαβάζετε σχετικά με την Ισπανία, τότε είναι πιθανό να πιστεύετε ότι η Ισπανία είναι ένα μέρος όπου κάνει πάντα ζέστη, έχει ωραίες παραλίες, ο κόσμος βλέπει ταυρομαχίες, ακούει φλαμένκο, χορεύει σεβιγιάνας (που πιθανόν να πιστεύετε ότι είναι φλαμένκο) και τρώει παέγια. Αυτοί που έχετε διαβάσει δυο πράγματα παραπάνω ξέρετε ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι, ενώ αυτοί που έχετε διαβάσει πολλά, ξέρετε ότι η χώρα παρουσιάζει μία τεράστια ποικιλία, στην οποία εγώ δεν θα αναφερθώ.
Ακόμα όμως και με αυτή την τεράστια ποικιλία που βλέπει κανείς στην Ισπανία, οι ομοιότητες με την Ελλάδα είναι πάρα πολλές. Το φαγητό δεν είναι το ίδιο, κατ’ αρχήν υπάρχει αυτή η συνήθεια του πρώτου και δεύτερου πιάτου (όχι πάντως άγνωστη για τον Έλληνα που έχει συνηθίσει να βλέπει αυτή την εντελώς ξένη προς την ελληνική νοοτροπία συνήθεια σε «καλά» εστιατόρια και σε εκπομπές μαγειρικής), αλλά και αρκετά μπαχαρικά λιγότερο. Επίσης, στην Ελλάδα υπάρχει μία πολύ μεγαλύτερη ποικιλία στις σαλάτες. Τα υλικά όμως που χρησιμοποιούνται είναι τα ίδια. Απαραίτητο το σταρένιο ψωμί και το ελαιόλαδο, συνηθισμένο το κρασί. Από κει και πέρα, αρκετά όσπρια, πολλά λαχανικά και φρούτα, συχνά κρέας και ψάρι. Το πρωί, καφές, τύπου εσπρέσο, εντάξει, δεν θα βρείτε φρέντο καπουτσίνο με αφρόγαλα (υπάρχει άραγε κάποιος με εμπειρία από Ιταλία να με ενημερώσει για το αν θα βρω αυτού του είδους τον καφέ εκεί;), αλλά πρόκειται για ένα καφέ γνωστό αλλά και δυνατό, που θα σας κάνει να ξυπνήσετε. Το βράδυ, δειπνούν αργά, μπορεί και στις δέκα, κι αν μάλιστα πάτε για «τάπας», θα σας θυμίσει και την ελληνική συνήθεια της ταβέρνας όπου παραγγέλνετε μεζεδάκια για όλους.
Η ζωή είναι επίσης παρόμοια. Κάποιος γνωστός θα περάσει από το σπίτι σας, «επειδή βρίσκονταν εκεί κοντά», στο δρόμο θα δείτε πάντα κόσμο να τριγυρνάει, τα εστιατόρια και τα μπαρ είναι συνήθως γεμάτα τα βράδια, καθώς επίσης και τα καφέ, με τα τραπεζάκια έξω να γεμίζουν όποτε έχει ήλιο. Το ξέρετε κι εσείς, δεν μπορεί, ακόμα κι αν δεν έχετε δει την Πλάθα Μαγιόρ της Μαδρίτης σε κάποια ταινία
θα την έχετε δει σε κάποια φωτογραφία. Και αν δεν έτυχε, απολαύστε την εδώ:
Επειδή συνήθως ο Έλληνας τουρίστας πάει διακοπές το καλοκαίρι, κι επειδή αποφεύγει τον ισπανικό βορρά (Γαλικία, Αστουρίες, Κανταβρία και χώρα των Βάσκων), ακόμα και το κλίμα του είναι οικείο: απλά πολύ ζέστη και σχετική ξηρασία (αυτή εξαρτάται από το αν θα βρίσκεστε πιο κοντά στην θάλασσα ή πιο πολύ στο εσωτερικό της χώρας). Κι επειδή συνήθως προτιμά την μεσογειακή ακτή της Ισπανίας, είτε πρόκειται για παραλίες της Καταλονίας, είτε για παραλίες της Βαλένθια, είτε για αυτές της Ανδαλουσίας, βρίσκει και μία γνωστή θάλασσα.
Το πιο συνηθισμένο φαινόμενο λοιπόν όταν κάποιος Έλληνας βρίσκεται για διακοπές στην Ισπανία είναι να νομίζει ότι είναι κάπου στην Ελλάδα, όπου υπάρχουν όμως διαφορετικά έργα τέχνης και όπου κάτι παράξενο συμβαίνει με την γλώσσα, αφού ενώ μοιάζουν με ελληνικά, δεν καταλαβαίνει τίποτα. Όλα αυτά, όταν κάποιος βγαίνει από το αεροδρόμιο του Μέξικο Σίτι, αλλάζουν αμέσως.
Μέρος 2ο ΜΕΞΙΚΟ – ΠΡΩΤΗ ΕΝΤΥΠΩΣΗ
Ήμασταν λοιπόν στη φάση που με το που βγαίνει κανείς από το αεροδρόμιο του Μέξικο Σίτι, σοκάρεται. Το πρώτο σοκ είναι από την εικόνα των κάγκελων στα παράθυρα κάθε σπιτιού. Αργότερα, θα παρατηρήσει κανείς και ψηλούς τοίχους, κάμερες, περιφραγμένους συνοικισμούς με ιδιωτική αστυνομία, ηλεκτροφόρα καλώδια! Πρόληψη για την εγκληματικότητα, για αυτό και δεν θα ήθελα να συνεχίσω να ασχολούμαι με αυτά. Το δεύτερο, το ίδιο ακαριαίο, είναι η γενναιοδωρία στο θέμα του χώρου. Στην Ευρώπη όλα είναι στριμωγμένα. Στο Μεξικό, είναι πολύ πιο ανοιχτά. Αυτός ο δρόμος, για παράδειγμα,
δεν είναι καμία φοβερή λεωφόρος στο κέντρο της πόλης, είναι μία απλή λεωφόρος που ενώνει γειτονιές της νότιας πρωτεύουσας. Τέλος, για να κλείσω με τα πρώτα σοκ, οι ίδιοι οι άνθρωποι. Αν περιμένετε να δείτε στο Μεξικό την Ταλία, τη Σάλμα Χάγιεκ, τον Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, ή οποιονδήποτε από τους πρωταγωνιστές των διάσημων μεξικανικών σαπουνόπερων, είστε μάλλον άτυχοι. Αν γνωρίζετε τον Κάρλος Σαντάνα, είναι μάλλον αντιπροσωπευτικότερο είδος Μεξικάνου. Θα αποφύγω τις φωτογραφίες σε αυτή την περίπτωση, αλλά ας πούμε ότι ο μέσος Μεξικάνος είναι λίγο πιο κοντός από τον Ευρωπαίο, πολύ πιο μελαχρινός, έχει το κεφάλι πιο στρόγγυλο και τα μαλλιά πιο μαύρα. Στις σαπουνόπερες, στην τηλεόραση και στην εμπορική μουσική, υπάρχει η τάση να επικρατούν μοντέλα ευρωπαϊκής ομορφιάς, που όμως καμία σχέση δεν έχουν με την λατινοαμερικάνικη.
Αυτά είναι τα πρώτα σοκ, αλλά ακολουθούν κι άλλα. Μία επίσκεψη στο κοντινό σούπερ μάρκετ μπορεί να σας πάρει περίπου μία ώρα, αν δεν έχετε να αγοράσετε τίποτα. Κι αυτό γιατί είναι αρκετά πιθανό να αναρωτιέστε τι διάολο είναι αυτή η χίκαμα, η γκουαναμπάνα, η γκουαγιάμπα, το ταμαρίντο, η χαμάικα, το τσαγιότε, γιατί υπάρχουν τόσα διαφορετικά ονόματα για το κάθε τσίλε, πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν τόσα αναψυκτικά με διαφορετική γεύση! Και στην ώρα του φαγητού, νέα έκπληξη: πέρα από το γεγονός ότι το τροπικό αβοκάντο είναι το πιο συνηθισμένο πράγμα του κόσμου, πέρα από το ότι υπάρχει απίστευτη ποικιλία γρήγορου φαγητού («τάκος» είναι μία τορτίγια με οτιδήποτε μέσα… υπάρχουν τόσα είδη τάκος, όσες είναι και οι δυνατότητες γέμισης), πέρα από το ότι τρώγονται πράγματα που ποτέ κανείς δεν θα φανταζόταν, όπως οι κάκτοι για παράδειγμα, πολλές φορές το φαγητό έχει και πάρα πολλά υλικά, σε απίστευτους μάλιστα συνδυασμούς.
Ας αφήσουμε την Λίλα Ντάουνς να μας πει τι έχει το διάσημο μεξικανικό μόλε:
Το ξέρω, πολλή ώρα μουσική για να ακούσετε ότι το μόλε περιέχει φυστίκι, ψωμί, αμύγδαλο, τσίλε, αλάτι, σοκολάτα, κανέλα, πιπέρι και γαρύφαλλο, αλλά νομίζω ότι χρειαζόσασταν κι ένα μουσικό διάλειμμα. Και φυσικά, να πω ότι σε ένα τραγούδι δεν μπορούσαν να μπουν όλα τα συστατικά του «μόλε», μίας σάλτσας που μπορεί να έχει επιπλέον πολλές και διαφορετικές παραλλαγές. Σύμφωνα με μία συνταγή «μόλε πομπλάνο», αυτό περιέχει τέσσερις τύπους τσίλε, σοκολάτα, ντομάτα, αμύγδαλα, καρύδια, σουσάμι, σταφίδες, μπανάνα, κανέλα, γαρύφαλλο, πιπέρι, σκόρδο, κρεμμύδι και μαϊντανό. Αυτή είναι μόνο η σάλτσα! Για αυτό όταν πάει Ευρωπαίος στο Μεξικό, στην αρχή έχει κάποιο μικροπρόβλημα με το στομάχι του…
Μέρος 3ο ΜΕΞΙΚΟ
ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Αλλά ας μην μείνουμε στο φαγητό, εκπλήξεις υπάρχουν πολλές ακόμα. Ο Έλληνας ως γνωστόν είναι εχθρός των μουσείων και των μνημείων όταν βρίσκεται στον τόπο του, αλλά τρέχει να τα δει όταν είναι έξω. Τα αρχαία όμως στο Μεξικό είναι εντελώς διαφορετικά από ότι περιμένει κανείς, αφού πρόκειται για πολιτισμούς που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τον ευρωπαϊκό. Κι επιπλέον, είναι και ατελείωτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Μουσείο Ανθρωπολογίας (http://www.mna.inah.gob.mx/index.html) είναι ένα μέρος που δεν μπορεί κανένας να επισκεφτεί σε μία μέρα, και εξαιτίας του μεγέθους του, αλλά και επειδή δεν μπορεί να «χωνέψει» όλες τις πληροφορίες για πολιτισμούς τόσο ξένους όσο είναι αυτοί των ιθαγενών της Αμερικής. Αλλά και η πιο μοντέρνα τέχνη, επίσης ξενίζει, αφού οι Μεξικανοί καλλιτέχνες επέλεξαν να τιμήσουν το προϊσπανικό παρελθόν τους, με όποιο τρόπο μπορούσαν. Σας παραθέτω μία φωτογραφία από τοιχογραφία του Ντιέγκο Ριβέρα.
Αλλά επειδή ο Έλληνας δεν αρκείται στο να πάει στα μουσεία, θέλει να δει και θάλασσα, στο Μεξικό δεν υπάρχει Μεσόγειος. Δεν θα σας γεμίσω φωτογραφίες από τον Κόλπο του Μεξικού, την Καραϊβική και τον Ειρηνικό, επειδή δεν έχω (Μία άλλη σημαντική διαφορά Ελλάδας-Μεξικού είναι η έννοια της απόστασης. Ξέρετε, το Μεξικό είναι αρκετά μεγάλο και ούτε είναι δυνατόν να το γνωρίσεις όλο, ούτε να συλλάβεις το πώς αντιλαμβάνονται οι Μεξικανοί τις αποστάσεις). Θα σας πω μόνο ότι ο ωκεανός, π.χ., είναι διαφορετικός από μία κλειστή θάλασσα και υπάρχουν πολλά ρεύματα που δεν μπορείτε να δείτε στην φωτογραφία του κόλπου του Ακαπούλκο που παραθέτω.
Φυσικά μια και πιάσαμε το θέμα των τοπίων, ας ανεβάσω άλλες δυο φωτογραφίες, κι ας ξαναπώ ότι το Μεξικό είναι πολύ μεγάλο για να το δει κανείς όλο. Έχει έρημο, έχει στέπα, έχει ζούγκλα, έχει τεράστιες πόλεις, τι να προλάβει να πρωτοδεί κανείς. Σίγουρα πάντως το τοπίο δεν θυμίζει Ελλάδα, όπως μπορείτε να δείτε σε αυτό το τοπίο του Γκερέρο.
Και είναι και φυσικό, αφού υπάρχουν πράγματα άγνωστα εντελώς σε έναν Έλληνα. Για παράδειγμα, τι είναι αυτό το δέντρο;
Νομίζω ότι έχω αρχίσει να σας κουράζω, όπως πιθανόν να σας κουράσει και το υψόμετρο στο κεντρικό Μεξικό (δεν είναι εύκολο να ζεις σε 2000 μέτρα ύψος). Οι διαφορές και οι εκπλήξεις συνεχίζουν στο ίδιο μοτίβο, και μόνο αν πάτε, μπορείτε να τις ανακαλύψετε όλες.
Το βασικό ερώτημα όμως το άφησα αναπάντητο: Ισπανία ή Μεξικό; Νομίζω ότι η απάντηση στην ερώτηση δεν υπάρχει, εξαρτάται από τον κάθε άνθρωπο, πόσο ανοικτός στις αλλαγές είναι και πόσο περίεργος, κι αυτό επειδή έχει τα καλά του και το να αισθάνεσαι οικεία σε κάποιο μέρος, όπως στην Ισπανία, και το να βλέπεις κάτι εντελώς διαφορετικό και καινούριο όπως στο Μεξικό. Για μένα προσωπικά; Αν γνωρίζετε κάποια πράγματα και έχετε αρκετά ανοικτό μυαλό για να τα δεχτείτε, και Μεξικό και Ισπανία (να με συγχωρήσουν οι φίλοι της Ισπανίας που τοποθέτησα το Μεξικό πρώτο) και όλη τη Λατινική Αμερική και Ισημερινή Γουινέα και Φιλιππίνες και Αυστραλία και Ασία και οπουδήποτε αλλού μπορείτε να πάτε, αλλά δεν μπορώ να πάω εγώ, τουλάχιστον μέχρι να με ειδοποιήσουν για την ύπαρξη αυτού του μακρινού συγγενή από το Σακατέκας.
Stavros Chatzis