Ο Μιρό, δημιουργός περισσότερο από 100.000 έργων, σε αντίθεση με τους Νταλί και Πικάσο, δεν επιθύμησε ποτέ φήμη και χρήματα
O Nταλί τον αποκαλούσε χωριάτη. Ο Πικάσο τον επισκεπτόταν συχνά, και πάντα τον ρωτούσε: «εσύ, άλλη γυναίκα δεν θα πάρεις;». Ο Μιρό ήταν ήσυχος άνθρωπος, «παππούς» από τη γέννα του. Τον ενδιέφερε μόνο να έχει καλή υγεία ώστε να έχει όρεξη για δουλειά. Ξυπνούσε στις 5, καθόταν για λίγο στο κρεβάτι του να σκεφτεί το πρόγραμμα της ημέρας και μετά κατέβαινε στο εργαστήριό του.
Το μεσημέρι, η γυναίκα του, η Πιλάρ, του ετοίμαζε τη σούπα του αφού προηγουμένως εκείνος είχε απολαύσει τον περίπατό του ψάχνοντας για στοιχεία της Φύσης, κόκκαλα, ξύλα, πέτρες. «Ο,τι είναι απ' τη Φύση, είναι καλό», έλεγε. Αυτό ήταν το καθημερινό πρόγραμμα του σπουδαίου Καταλανού καλλιτέχνη, στην ωριμότητα της ζωής του στην τελευταία του περίοδο, από το 1956, στα 61 του χρόνια δηλαδή, μέχρι και τον θάνατό του το 1983, όταν εγκαταστάθηκε στη Μαγιόρκα, πατρίδα της γυναίκας του, και δούλεψε στο εργαστήριο που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας φίλος του Ζοζέφ-Λουίς Σερτ. Είχε ήδη περάσει πολλά, είχε εξοριστεί στη Γαλλία, και σε αντίθεση με τον Πικάσο και τον Νταλί, επέστρεψε για να πολεμήσει τον Φράνκο, με όπλο την τέχνη του.
Εκεί, σε έναν πολύ μεγάλο χώρο, με εσωτερικό περιστύλιο που του επέτρεπε να παρατηρεί τα έργα του από ψηλά, ο Μιρό, διάσημος και χορτάτος, από τις μεγάλες εκθέσεις της Ευρώπης και της Αμερικής -αγορά που του άνοιξε ο εγγονός του Ματίς εκτελώντας χρέη ατζέντη του- έκανε ένα μεγάλο ξεκαθάρισμα και έζησε τη σπουδαία καλλιτεχνική του φάση. Εκαψε έργα, άλλα τα επιζωγράφισε, «πάντρεψε» παλιά και καινούργια, σχεδίασε μελλοντικές δουλειές, καθώς ποτέ δεν φοβήθηκε τον θάνατο, αφοσιώθηκε ψυχή τε και σώματι στην τέχνη του.
Η έκθεση «Ο Μιρό της Μαγιόρκα» με έργα αυτής της περιόδου έγινε κατόπιν πρότασης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στον επιμελητή της έκθεσης, Μάριο Ελευθεριάδη, εικαστικό και καθηγητή στην Ανωτάτη Εθνική Σχολή Καλών Τεχνών Λιμόζ-Ομπισόν στη Γαλλία. «Η αρχική σκέψη ήταν να γίνει μια μικρή έκθεση στη Θεσσαλονίκη, η οποία μετά πλαισιώθηκε από τα υπόλοιπα μουσεία της πόλης και από μια έκθεση 40-50 έργων, φτάσαμε στα 450 έργα και τεκμήρια», λέει στην «Κ».
Η έκθεση για τον Μιρό, η μεγαλύτερη που έχει γίνει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, όπως και οι παράλληλες εκδηλώσεις που έγιναν στη Θεσσαλονίκη, είχε πολύ μεγάλη επιτυχία. Αρεσε πολύ, ήταν από τα πιο σημαντικά εικαστικά γεγονότα του 2009. Μέρος αυτής της έκθεσης, παρουσιάζεται σήμερα στην Αθήνα, στο Κέντρο Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος και περιλαμβάνει λάδια και πρωτότυπα χαρακτικά έργα, όλα πρωτοεμφανιζόμενα στην Αθήνα.
«Δεν περιλαμβάνει τα έργα που εκτέθηκαν στο Τελλόγλειο Ιδρυμα αλλά στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο λιμάνι και προέρχονται από τις σειρές ''Τα σκυλιά'', ''Οι άνθρωποι της θάλασσας'' και ''Fundacio Palma''», εξηγεί ο Μάριος Ελευθεριάδης. «Εργα που αν και όψιμα σχετίζονται πολύ με την πρώτη του περίοδο, όταν ο Μιρό, μόλις στα 19 του χρόνια είπε ''θέλω να δολοφονήσω τη ζωγραφική'' κάνοντας ουσιαστικά τη ρήξη του με τον κλασικισμό».
«Ο κύριος Μιρό απουσιάζει»
Για τον Μιρό, το εργαστήριό του ήταν χώρος ιερός. «Χαρακτηριστικό είναι ότι τα εγγόνια του δεν μπήκαν ποτέ εκεί», λέει ο Μ. Ελευθεριάδης, «εκτός από τον Χουάν που μπήκε μόνο μια φορά όταν ήταν 11 ετών. Μάλιστα, πείραξε ένα μολύβι, και ο παππούς του έσπευσε αμέσως να το βάλει στη σωστή του θέση. Ο Μιρό ζούσε για την τέχνη. Είναι από τους πιο παραγωγικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Αν υπολογίσουμε όλα τα έργα του, ξεπερνάμε τις 100 χιλιάδες. Είχε τεράστια τεχνογνωσία και ασχολήθηκε με ό, τι είχε να κάνει με γραφικές τέχνες. Σε αντίθεση με τους Νταλί και Πικάσο, δεν επιθύμησε ποτέ τη διασημότητα ούτε τα χρήματα. Και τα δύο ιδρύματα Μιρό, στη Μαγιόρκα και στη Βαρκελώνη, έγιναν με δικά του λεφτά. Δεν ήθελε να τον αναγνωρίζουν και το είχε πετύχει σε μεγάλο βαθμό. Οταν κατέβαινε με τη σύζυγό του στην πόλη της Πάλμα -είχαν ένα μικρό αυτοκίνητο που οδηγούσε πάντοτε εκείνη- ο κόσμος έλεγε «ήρθε η Πιλάρ με τον σύζυγό της». Μια φορά, ένας δημοσιογράφος χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του λέγοντας ότι θέλει να κάνει συνέντευξη με τον κύριο Μιρό κι εκείνος του απάντησε ''Ξέρετε εγώ είμαι ο κηπουρός, ο κύριος Μιρό απουσιάζει''».
Πώς έγιναν τα Σκυλιά
«Στη Μαγιόρκα, ο Μιρό άρχισε να κάνει μεγάλες μήτρες», εξηγεί ο Μάριος Ελευθεριάδης. «Χρησιμοποιεί την οξυγραφία για να κάνει τη χαρακτική και στην οξυγραφία βάζουμε πολλές φορές σινική μελάνη και ζάχαρη η οποία οξειδώνει το χαλκό και γι' αυτό το έργο πρέπει να ζεσταθεί. Οπότε, βγάζει τα έργα του στον καυτό μεσογειακό ήλιο. Αλλά... Πέρασαν σκυλιά, μύρισαν τη ζάχαρη και έγλειψαν τα έργα. Υπάρχουν σημάδια από τη γλώσσα και τις πατούσες τους. Το τυχαίο ο καλλιτέχνης συχνά το εκμεταλλεύεται και το ίδιο έκανε και ο Μιρό. Και ονόμασε τη σειρά αυτή ''Τα Σκυλιά''».
«Η σειρά ''Οι άνθρωποι της θάλασσας'' έγινε από την επιθυμία του Μιρό να αφιερώσει κάποια έργα σε όσους βρίσκονται μέσα στη θάλασσα αλλά και σ' αυτούς που τους περιμένουν στη στεριά. Κι έτσι προέκυψαν ''Ο ναυαγός'', ''Το μωρό γαρίδα'', ''Ο καβουροφάγος'', ''Η γυναίκα μέδουσα'', ''Ο φαροφύλακας''... Αυτά τα έργα μαζί με τη σειρά Fundacio Palma είναι από τα τελειότερα που έχει κάνει. Είναι έργα μιας ανάσας. Δεν επιστρέφει να διορθώσει τίποτα. Ο Μιρό ό, τι κάνει είναι πάντα προσχεδιασμένο. Το επεξεργάζεται μέσα του και μετά το γεννάει».
Aν ο στόχος μιας έκθεσης είναι να αγκαλιάσει μικρούς και μεγάλους, ειδικούς και μη, τότε αυτή η έκθεση έχει πετύχει τον στόχο της, χαμηλόφωνα και ουσιαστικά. «Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουμε διώξει τον κόσμο από τα μουσεία», ομολογεί ο Μ. Ελευθεριάδης. «Βγήκαν κάποιοι και είπαν ότι αυτά είναι για τους ειδικούς. Από το μωρό μέχρι τον ηλικιωμένο αυτό που θα αισθανθείς μέσα στην τέχνη είναι δικό σου. Με αυτήν την έκθεση έδωσα μεγάλη βάση σε άτομα με ειδικές ανάγκες: τυφλούς (υπάρχουν προπλάσματα έργων τα οποία μπορούν να ''δουν'' οι τυφλοί καθώς και περιγραφές τους σε σύστημα Μπράιγ), άτομα που βρίσκονται σε απεξάρτηση από τα ναρκωτικά, τσιγγανάκια που θέλω να έρθουν στην έκθεση και να μπερδευτούν με τα παιδιά των βορείων προαστίων, ηλικιωμένους. Συνταγές δεν υπάρχουν στις εκθέσεις. Διδακτικές δεν μπορούν να είναι όλες οι εκθέσεις. Ο Μιρό ενδείκνυται, είναι στρογγυλή η τέχνη του, γι' αυτό και είναι εξαιρετικά προσιτή στα παιδιά, αλλά δεν μπορώ να πω το ίδιο και για τον Πόλοκ.
»Για μένα, όμως, υπάρχει μια αδιαπραγμάτευτη αρχή κι αυτή είναι η απόλυτη λιτότητα. Δεν χρειάζονται ''αρχιτεκτονιές'', πρέπει να μην ξεχνάμε ποτέ πως το έργο είναι το βασικό σε μια έκθεση. Και είναι σημαντικό για τον επιμελητή να γνωρίζει από πριν ποια έργα είναι διαθέσιμα ώστε να φτιάξει τη σκηνογραφία. Οι εκθέσεις-κονσέρβες, συμπαραγωγές αρκετών μουσείων, έχουν το πρόβλημα του στριμώγματος. Πρέπει να χωρέσεις όσο το δυνατόν περισσότερα έργα οπότε γίνονται εκπτώσεις στο κομμάτι της αισθητικής. Δεν σας κρύβω πως όταν ακούστηκε ότι θα γίνει μεγάλη έκθεση Μιρό στην Ελλάδα μου τηλεφώνησαν απευθείας και, μέσω του πανεπιστημίου, Ελληνες συλλέκτες, για να συμπεριλάβω στην έκθεση έργα που είχαν στην κατοχή τους. Συγγνώμη, αλλά δεν θα εξυπηρετήσω έναν συλλέκτη απλώς και μόνο για να μπει το έργο του στον κατάλογο και να αποκτήσει ασφαλιστική αξία ώστε να το πουλήσει αργότερα».
Πρόγραμμα «Αγγίζοντας την τέχνη»
Η έκθεση «Ο Μιρό στη Μαγιόρκα», στο «Θέατρον» του Ελληνικού Κόσμου (Πειραιώς 254), πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ και το Ιδρυμα Pilar i Joan Μirο της Μαγιόρκα και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Μαΐου. Στον Ελληνικό Κόσμο εκτίθενται και οι φωτογραφίες του Francesc Catala-Roca και του Jean-Marie del Moral. Ο Μιρό ενοχλούνταν από την παρουσία άλλων όταν δούλευε στο εργαστήριό του, γι’ αυτό και οι συγκεκριμένες φωτογραφικές μαρτυρίες είναι πολύτιμες. Στο πλαίσιο της έκθεσης εφαρμόζονται προγράμματα για άτομα με μερική ή ολική απώλεια όρασης. Το πρόγραμμα «Αγγίζοντας την τέχνη» αποτελεί συνεργασία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με το Ιδρυμα Προστασίας Τυφλών Βορείου Ελλάδος «Ο ΗΛΙΟΣ» – Σχολή Τυφλών και τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών – Περιφερειακή Ενωση Κεντρικής Μακεδονίας. Εξαιρετικά είναι τα τρία εκπαιδευτικά προγράμματα -για σχολεία αλλά και μεμονωμένους επισκέπτες- που συνοδεύουν την έκθεση μέσα από τα οποία τα παιδιά θα γνωρίσουν τον Μιρό. Παράλληλα με την έκθεση στον «Ελληνικό Κόσμο», το Ινστιτούτο Θερβάντες φιλοξενεί, μέχρι τις 30 Μαΐου, ένα σύνολο χαρακτικών, λιθογραφιών, μακετών και σχεδίων του καλλιτέχνη.
Γενέθλια με αφιέρωμα στη Μικρά Ασία
Ο «Ελληνικός Κόσμος», το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού εγκαινιάστηκε το 1998 και συμπληρώνει φέτος 12 χρόνια πολύτιμηςδημιουργίας και προσφοράς στα πολιτιστικά δρώμενα της Αθήνας. «Για τα γενέθλιά μας, στις 21 Μαρτίου, ετοιμάζουμε μια μέρα μετά τη Δευτέρα 22 Μαρτίου, μια μεγάλη εκδήλωση όπου θα παρουσιάσουμε τη δουλειά του Ιδρύματος για τη Μικρά Ασία και θα ξαναβγάλουμε, σε πιο πλούσια έκδοση, τη δουλειά που είχαμε κάνει στην εικονική πραγματικότητα για την Αρχαία Μίλητο», λέει στην «Κ» ο Δημήτρης Εφραίμογλου, διευθύνων σύμβουλος του ΙΜΕ, άνθρωπος με όραμα και πάθος για τον πολιτισμό. Σε τέτοια χέρια το μέλλον του Ελληνικού Κόσμου, του Κέντρου Πολιτισμού του ΙΜΕ, προμηνύεται λαμπρό. «Η έκθεση του Μιρό είναι μόνον η αρχή», υπογραμμίζει ο Δ. Εφραίμογλου. «Μόλις ολοκληρωθεί το κτίριο 7, το Κέντρο Τεχνών, θα έχουμε μεγάλους και ευέλικτους χώρους στη διάθεσή μας και θα κάνουμε πολύ ωραία πράγματα. Δυστυχώς έχουμε κολλήσει σε διαδικασίες που μας κόστισαν ήδη δυόμισι χρόνια».