ΔHMHTPHΣ E. ΦIΛIΠΠHΣ
Δημοσιογράφος - Καθηγητής Ισπανικών,
διδάσκων Ισπανικού Πολιτισμού στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο

«…Και κείνη την ημέρα, που στάθηκε τόσο τυχερή για τη Χριστιανοσύνη, γιατί γίνηκε αφορμή να σκορπιστεί η πλάνη πούχε όλος ο κόσμος κι όλα τα έθνη, πως οι Τούρκοι ήτανε τάχα ανίκητοι στη θάλασσα, εκείνη την ημέρα -λέω- όπου συντρίφτηκε η οθωμανική έπαρση κι αλαζονεία, ανάμεσα σε τόσους και τόσους χριστιανούς που βρέθηκαν εκειπέρα και που τους χαμογέλασε η τύχη (γιατί όσοι σκοτώθηκαν στάθηκαν πιο τυχεροί από πολλούς που έμειναν ζωντανοί και νικητές), εγώ μονάχα ήμουνα ο κακότυχος. Γιατί αντί για το χρυσό στεφάνι του νικητή που θα έπρεπε να περιμένω αν ζούσαμε στα χρόνια των Ρωμαίων, βρέθηκα εκείνη την άλλη νύχτα που ακολούθησε μια τόσο ξακουστή μέρα βρέθηκα με αλυσίδες στα πόδια και χειροπέδες…»

Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Δον Κιχώτης, τόμος Α΄, βιβλίο τέταρτο, κεφ. 39ο.

ΟI ΔYO κορυφαίες στιγμές για τη βιογραφία και την εργογραφία του Θερβάντες είναι η ηρωικά θυσιαστική συμμετοχή του ως δεκανέα στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7-10-1571) και η πενταετής οδύσσεια αιχμαλωσία του στο Αλγέρι (1575-1580). Σύμφωνα με εμβριθή κριτική, η θεμελιώδης σημασία των γεγονότων αυτών αναδεικνύεται με γεωμετρικούς συμβολισμούς από την αρχιτεκτονική του αριστουργήματος του Δον Κιχώτη. Το ανωτέρω απόσπασμα, σχεδόν ως κεντρικό σημείο, τέμνει το 39ο κεφάλαιο. Αυτό το κεφάλαιο διαχωρίζει το τέταρτο και τελευταίο βιβλίο του πρώτου μέρους, το οποίο με τη σειρά του, διαστέλλει το σύνολο έργο. Στο τέλος του Α΄ τόμου, λοιπόν, «ξετυλίγονται» παράλληλα η αφήγηση της ναυμαχίας και οι «ιστορίες δύο αιχμαλώτων», του «περίεργου αστόχαστου Καρδένιου», φυλακισμένου στην τρέλα του (κυρίως κεφ. 33-35) και,ενδεχομένως, του Ρούι Πέρεθ ντε Βιέντμα, που είναι υπαρκτό πρόσωπο, συγκρατούμενος του συγγραφέα στο Αλγέρι (κυρίως κεφ. 39-41).

Προς δόξα του δεξιού...

Είναι γνωστό ότι ο Θερβάντες έγραψε το δεύτερο τόμο όχι μόνο επειδή αμφισβητήθηκε ως συγγραφέας, αλλά και διότι είχε πληγωθεί ως γενναίος στρατιώτης, που «τον λένε γέρο και κουλοχέρι… σάμπως το κομμένο χέρι να τόχα αποχτήσει σε καμιά ταβέρνα». (τ. Β΄, Πρόλογος). Μπρος στην κατάφωρη αδικία, ο βετεράνος ένδοξος στρατιώτης δεν είχε άλλη επιλογή. Η προκαθορισμένη μοίρα για όσους Ισπανούς ήθελαν να ζήσουν αξιοπρεπώς ήταν, κατά το τότε κοινώς λεγόμενο, «εκκλησία ή θάλασσα ή βασιλικό παλάτι» (τ. Α΄, κεφ.39, δηλαδή, έπρεπε να είναι κανείς «ή εγγράμματος ή έμπορας ή στρατιώτης»). Γι' αυτό, δηλώνει πως συνεχίζει τη μάχη ως συγγραφέας, αφού πια «κανείς δεν μπορεί να κάνει ανήμπορο το μπορετό (…για να) πάρω μέρος και πάλι σε εκείνη τη σπουδαία περιπέτεια, (…γιατί και τώρα) δεν θα ήθελα να ήμουνα γερός, χωρίς τις λαβωματιές μου, …που είναι αστέρια και δείχνουν στους άλλους τον δρόμο της τιμής και τους γεννούνε τον πόθο για δίκαια παινέματα» (τ. Β΄, Πρόλογος).

Κατά τα εξακριβωμένα ιστορικά και γραμματολογικά στοιχεία, ο Θερβάντες αν και άρρωστος με υψηλό πυρετό την ημέρα της Ναυμαχίας, δε δέχτηκε να μείνει εκτός υπηρεσίας, πολέμησε γενναία τους Τούρκους, για να δεχτεί δύο τραύματα στο στήθος και ένα στο αριστερό χέρι που «έμεινε παράλυτο προς δόξα του δεξιού». Ο δοξαστικός μύθος με την, αναμενόμενη από τον ίδιο τον Θερβάντες, μεταθανάτια παγκόσμια αναγνώριση, δεν συνιστούσαν πάντοτε, καθώς φαίνεται, επαρκή λόγο παραμυθίας. Ενδεικτικό ένα επεισόδιο όπου «ο Δον Κιχώτης στο αριστερό του χέρι είχε τυλιγμένη την κουβέρτα του κρεβατιού, που ήτανε πολύ μισητή στο Σάντσο - κι αυτός ήξερε πολύ καλά το γιατί» (τ. Α., κεφ. 35ο), ενώ παράλληλα, σε αυτή αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, ο Θερβάντες περιγράφει τη δεξιοτεχνία, την ομορφιά και την αρρενωπότητα του δεξιού χεριού του ήρωά του, δηλαδή του εαυτού του.

«Πως οι Tούρκοι ήτανε τάχα ανίκητοι...»

Με τη δονκιχωτική αποτίμηση της σημασίας της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου συμφωνούν τόσο σύγχρονοι με τα γεγονότα στοχαστές όσο και η μεταγενέστερη ιστοριογραφία. Με υποχρεωτικά αναγκαία σε όλα τα έργα την εδώ εισαγωγική παραπομπή, είναι πλέον απολύτως τεκμηριωμένο, σύμφωνα και με τον Μπροντέλ, ότι «η νίκη της 7ης Οκτωβρίου 1571 σήμανε το τέλος ενός συμπλέγματος κατωτερότητας του χριστιανικού κόσμου έναντι της στρατιωτικής δυνάμεως των Οθωμανών», αν και για την υπόδουλη Ελλάδα «η επιτυχία της Ναυπάκτου, παρά την ευφορία που προκάλεσε, έμεινε, τελικά, νίκη δίχως επαύριο». Στους λιγότερο φιλίστορες ας υπενθυμιστεί ότι στα μέσα του 16ου αιώνα, οι Τούρκοι του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και του Μπαρμαρόσα είχαν φθάσει περίπου ώς τη Βιέννη, απειλούσαν τις ισπανικές αποικίες στη Φλάνδρα και στην Αφρική και είχαν αμφισβητήσει τις κτήσεις της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας στο Ιόνιο, ενώ το καλοκαίρι του 1571 «είχαν κατακτήσει με τον στόλο τους την Κύπρο, το ξακουσμένο νησί, που ίσαμε τότε ήτανε των Βενετσιάνων, και που το χάσιμό του στάθηκε γεγονός βαρύ κι αξιοθρήνητο για τη Δημοκρατία» (πάντα, τ. Α΄, κεφ. 39). Για να αντιμετωπίσουν τον οθωμανικό κίνδυνο, οι κυριότερες τότε ευρωπαϊκές δυνάμεις, δηλαδή η Ισπανική Αυτοκρατορία του Καρόλου του Ε΄, «η Αγιότητά του ο Πάπας Πίος ο Ε΄ ο πολυμακαρισμένος» και η Βενετία συνήψαν έναν «Ιερό Συνασπισμό» (Sacra Liga) «εναντίον του Μεγάλου Τούρκου», ο οποίος στο έργο συμβολίζεται, κατά πολλούς κριτικούς, με τους γίγαντες, τους ανεμόμυλους ή τα ασκιά που κάθε τόσο τρυπάει με το δόρυ του ο Δον Κιχώτης και στην προσπάθειά του αυτή πέφτει σε παγίδες και πιάνεται σε δόκανα.

Οι μεγάλες δυνάμεις του 16ου αιώνα αφού πρώτα «έδωσαν την Αρχιστρατηγία του συμμαχικού στρατεύματος στον Δον Χουάν τον Αυστριακό, τον φυσικό αδελφό του τιμημένου βασιλιά Δον Φιλίππου…και επιστράτευσαν πολλά πρόσωπα αξίας», όπως τον αρχιναύαρχο Αντρέα Ντόρια, τους Ιππότες της Μάλτας και ικανά ελληνικά πληρώματα, Kρητικών και Eπτανησίων, αλλά και Eλληνες μισθοφόρους της ισπανικής αυλής (οι λεγόμενοι stradioti των ισπανικών πηγών), απέπλευσαν έπειτα από τη Μεσσήνη προς τον Κορινθιακό, όπου ναυλοχούσε ο τουρκικός στόλος. Ακολούθησε η ιστορική αιματηρή ναυμαχία με τους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες εκατέρωθεν, ο ακρωτηριασμός του συγγραφέα, η αποθεραπεία του, η μετέπειτα συμμετοχή του και σε άλλες μάχες, όπως στο Ναυαρίνο και τέλος, η αιχμαλωσία του «Ισπανού στρατιώτη Σααβέδρα …που θα τον θυμούνται εκεί κάτω (…γιατί) δοκίμασε χίλιους τρόπους διαφυγής αλλά κανένας δεν είχε πετύχει». Περισσότερα, για τα της Ναυμαχίας, της αιχμαλωσίας του συγγραφέα και του μεγαλύτερου αδελφού του Ροντρίγο και, γενικά, πιο …πολύς Θερβάντες, στον Δον Κιχώτη που εκτός των άλλων, τελικά, είναι ένα βιβλίο που αφηγείται μια μάχη και εξιστορεί μια απόδραση.

Επιλεκτική βιβλιογραφία

M. Malcolm Saylord, «Εl Lepanto intercalado de Don Quijote», Volver a Cervantes, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου για τον Θερβάντες, Ναύπακτος, 1-8 Οκτωβρίου 2000, τ. Α.

Ι. Χασιώτης, «Η υπογραφή της Santa Liga Αntiturca και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571)», «Ιστορία του Ελληνικού Eθνους», τ. Ι, Eκδοτική Aθηνών και του ιδίου, «Οι Eλληνες τις παραμονές της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου», Θεσσαλονίκη, 1970.

Δ. Ε. Φιλιππής, «Μιχαήλ Τσερβάντης-Σερβάντης-Κερβάντης-Κερβάντες-Θερβαντές-Θερβάντες-(Στοιχεία για τη διάδοση του θερβαντικού έργου στην Ελλάδα)», «Ο Πολίτης», τ.χ. 81, Οκτώβριος 2000.

* Τα αποσπάσματα στο κείμενο έγιναν βάσει συνδυαστικής χρήσης των μεταφράσεων του Κ. Καρθαίου, (έκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας), και του Η. Ματθαίου, (έκδ. Εξάντας).

Hμερομηνία : 25-12-05 Copyright: http://www.kathimerini.gr