H Μαρία Χατζηεμμανουήλ γεννήθηκε στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας τού Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος τού Τμήματος Θεατρικών Σπουδών τού ίδιου Πανεπιστημίου. Εργάστηκε ως φιλόλογος επί εικοσαετία στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Ίδρυσε και διηύθυνε επί τριετία το Θεατρικό Εργαστήρι Πλατεία στη Νέα Σμύρνη (2004-2006). Διδάσκει θεατρική μετάφραση από τα ισπανικά στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας (ΕΚΕΜΕΛ). Είναι μέλος τού Δ.Σ. τού ΕΚΔΙΘ (Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (Αν. Γ. Γραμματέας 2008-2010 και Γ. Γραμματέας 2010-2012), μέλος τού Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Θεατρολόγων (ΠΕΣΥΘ) και του Συλλόγου Ελλήνων Ισπανιστών.

Ispania.gr─ Πότε ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη μετάφραση;

Μαρία Χατζηεμμανουήλ─ Όταν μπήκα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, το 2001, άρχισα να κάνω κάποιες απόπειρες, ήταν ένας προσωπικός πειραματισμός. Συστηματικά από το 2003-2004 περίπου, όταν άρχισα να ψάχνω στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Θερβάντες για σύγχρονα θεατρικά έργα γραμμένα στην ισπανική γλώσσα και να μεταφράζω μερικά από αυτά για προσωπική ευχαρίστηση.

I.─ Τι εμπειρίες αποκόμισες από την ίδρυση και διεύθυνση του θεατρικού εργαστηρίου Πλατεία τα τρία χρόνια της λειτουργίας του;

Μ.Χ.─ Γνώρισα πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους του θεάτρου, κυρίως από τη νεότερη γενιά. Οι Ab ovo ξεκίνησαν στο Εργαστήρι τις πρόβες για το έργο που θα γινόταν η πρώτη μεγάλη τους επιτυχία, το Εκεί, εκεί στην Κόλαση. Επίσης, η θεατρική εταιρεία Πόλις ετοίμασε εκεί τη δεύτερη εκδοχή της παράστασης Ούτος είναι ο αστήρ μου. Αυτά ήταν τα θετικά, όπως και κάποιες εκδηλώσεις που κάναμε και άρεσαν στον κόσμο: θυμάμαι ένα αφιέρωμα στον Λόπε δε Βέγα στις 21 Μαρτίου, παγκόσμια ημέρα ποίησης, ένα αφιέρωμα σε κλασικά θεατρικά έργα που έγιναν ταινίες, κ.ά. Το Εργαστήρι το άνοιξα με δάνειο το οποίο πληρώνω ακόμα, με τη φιλοδοξία να γίνει ένας θεατρικός πυρήνας για τη Ν. Σμύρνη και τα Νότια Προάστια, αλλά λόγω της απειρίας μου και διάφορων συγκυριών, η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε. Έφτασα στο σημείο να πρέπει να ξαναδανειστώ ή να το κλείσω και προτίμησα τη δεύτερη λύση. Στο μεταξύ είχε αρχίσει η μεταφραστική προσπάθεια να αποδίδει καρπούς: ο Στάθης Λιβαθινός επέλεξε Το βλέμμα του μελαμψού άντρα για το ρεπερτόριο της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου τον Μάρτιο του 2006. Με δυο λόγια: χάρηκα για το Εργαστήρι όταν το άνοιξα, αλλά και όταν το έκλεισα.

I.─ Πώς γεννήθηκε η ιδέα του Teatro Pasión; Ποιες είναι οι φιλοδοξίες αυτού του εγχειρήματος;

Μ.Χ.─ Τον Αύγουστο του 2009, το ΕΚΕΜΕΛ οργάνωσε σε συνεργασία με το Καταλανικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ ένα σεμινάριο μετάφρασης θεάτρου στο Σπίτι της Λογοτεχνίας, στις Λεύκες της Πάρου. Μεταφράστηκαν τα έργα Αξύριστα πηγούνια του Γιάννη Τσίρου (στα καταλανικά) και Oblidar Barcelona (ελλ. τίτλος: Βαρκελώνη, όπως νοσταλγία) του Κάρλες Μπάτλιε (στα ελληνικά). Ήμουν η συντονίστρια του σεμιναρίου, στο οποίο συμμετείχαν 3 Έλληνες και 3 Καταλανοί. Με τους τρεις Έλληνες (Γιάννη Μαντά, Αλέξανδρο Μπαβέα και Δημήτρη Ψαρρά) τους οποίους γνώρισα εκεί, επειδή η συνεργασία ήταν εξαιρετική, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε ως ομάδα μετάφρασης καταλανικού θεάτρου, πήραμε μάλιστα το όνομα Els de Paros (που σημαίνει στα καταλανικά: οι Παριανοί). Η ομάδα είναι ενεργή μέχρι σήμερα και έχει μεταφράσει σε δυο χρόνια πέντε θεατρικά έργα. Από τους τρεις της ομάδας, ο Δημήτρης Ψαρράς είναι επαγγελματίας μεταφραστής-διερμηνέας και θέλησε να ασχοληθεί περισσότερο με τη θεατρική μετάφραση. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε μαζί μια ιστοσελίδα αφιερωμένη στο ισπανικό, ισπανόφωνο και καταλανικό θέατρο. Έτσι, γεννήθηκε το Teatro Pasión, στις 12 Σεπτεμβρίου του 2010. Ο στόχος μας είναι να μάθει ο κόσμος τού ελληνικού θεάτρου πως η ισπανόφωνη δραματουργία δε σταμάτησε στον Λόρκα, που δολοφονήθηκε το 1936, 75 χρόνια πριν· ο Λόρκα είναι πια κλασικός και πάντα αγαπημένος. Αλλά υπάρχουν πολλοί νέοι και εν ζωή συγγραφείς που γράφουν και σήμερα σπουδαία έργα στην Ισπανία αλλά και τη Λατινική Αμερική, έργα που αξίζουν να τα γνωρίσουμε.

I.─ Ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζει η θεατρική μετάφραση σε σχέση με τη μετάφραση άλλων λογοτεχνικών ειδών;

Μ.Χ.─ Η θεατρική μετάφραση είναι μεν λόγος γραπτός, αλλά γράφεται με σκοπό να γίνει λόγος προφορικός, γιατί το θεατρικό έργο, είναι βέβαια και λογοτεχνικό είδος, αλλά ολοκληρώνεται μόνο με την παράσταση. Αυτή είναι η ιδιομορφία της θεατρικής μετάφρασης και από αυτήν απορρέουν οι δυσκολίες της: πρέπει ο μεταφραστής του θεάτρου να έχει πάντα κατά νου πως ο λόγος που γράφει θα περάσει από το σώμα του ηθοποιού για να φτάσει στα αυτιά του θεατή, γι' αυτό και πρέπει να είναι εύρυθμος, εύηχος, λόγος που μιλιέται, που δε γίνεται γλωσσοδέτης για τον ηθοποιό.

I.─ Πες μας δυο λόγια για το έργο Υπό το μηδέν και για τον Άμπελ Θαμόρα.

Μ.Χ.─ Ο Άμπελ Θαμόρα είναι ένας πολυτάλαντος νεαρός δραματουργός, σκηνοθέτης και ηθοποιός (ήταν ο πρώτος που έπαιξε και τον ρόλο του Σέλιο στο Υπό το μηδέν). Η ομάδα του ονομάζεται Oscura Teatre, και οι παραγωγές τους είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στο κοινό όλων των ηλικιών.

Το El congelador (Το ψυγείο, αυτός είναι ο πρωτότυπος τίτλος του) είναι ένα έργο απλό, καθημερινό, με δυο άντρες της διπλανής πόρτας, με τους οποίους μπορεί εύκολα να ταυτιστεί ο θεατής: απόδειξη είναι πως το κοινό τίμησε το 2009 το Υπό το μηδέν με το βραβείο καλύτερου έργου της Βαλένθια. Ο συγγραφέας, εντελώς υπαινικτικά, φέρνει στο φως –μέσα απ’ την ιστορία των δυο αντρών– και το κοινωνικό πρόσωπο της σύγχρονης Ισπανίας: την ανεργία, τη μετανάστευση, το χάσμα στις διαπροσωπικές σχέσεις, τα τηλεοπτικά σόου ταλέντων και τα όνειρα που γεννούν, τη μοναξιά και το κυνήγι της ευκαιρίας. Το μεγάλο πλεονέκτημα του έργου του όμως, είναι οι δυο χαρακτήρες, οικείοι και αναγνωρίσιμοι. Το κρύο που έχουν να πολεμήσουν, παγώνει το σώμα τους, αλλά ξεπαγώνει τα συναισθήματά τους, κι έτσι το ψυγείο γίνεται ουσιαστικά ένα καθαρτήριο, ένα εξομολογητήριο όπου θα καταθέσουν τα πάθη και τα λάθη τους...

Το έργο μεταφράστηκε κυριολεκτικά σε συνθήκες υπό το μηδέν, από τον Δημήτρη Ψαρρά και εμένα, στο Σπίτι του Μεταφραστή, στη Looren της Ελβετίας, τον Φεβρουάριο του 2011.

I.─ Μίλησέ μας για το σύγχρονο ισπανικό θέατρο.

Μ.Χ.─ Από πού να αρχίσω τώρα... Θα έλεγα πολύ επιγραμματικά πως στην Ισπανία τις δυο τελευταίες δεκαετίες συντελείται ένα θεατρικό θαύμα. Εννοώ πρωτίστως τον τομέα της δραματουργίας και την πληθώρα των νέων και πολύ αξιόλογων προτάσεων που συναντάμε. Βέβαια, αυτό το θαύμα δεν είναι καθόλου τυχαίο, υπάρχει πίσω του μια πολυετής και συστηματική διαδικασία που οδήγησε σε αυτό, υπάρχουν δεκάδες διαγωνισμοί με σημαντικά χρηματικά βραβεία για τους νέους δραματουργούς, δηλ. ένα ισχυρό κίνητρο που παρέχει το κράτος αλλά και τοπικοί ή ακόμα και ιδιωτικοί φορείς στους επίδοξους συγγραφείς. Υπάρχουν επίσης δεκάδες φεστιβάλ, τοπικά και διεθνή, δεκάδες σεμινάρια θεατρικής γραφής αλλά και πολλές σπουδαίες κρατικές σχολές σε κάθε περιφέρεια, με κορυφαίες τη Βασιλική Ακαδημία Θεατρικής Τέχνης (RESAD) στη Μαδρίτη και το Ινστιτούτο Θεάτρου (Institut del Teatre) στη Βαρκελώνη, που παρέχουν πολύπλευρη θεατρική παιδεία (από θεατρική γραφή μέχρι υποκριτική, σκηνοθεσία κ.λπ.). Έχουν επίσης δημιουργηθεί πολλά θέατρα-πυρήνες που συγκεντρώνουν με τις εκδηλώσεις τους, δημιουργούς από όλο το θεατρικό φάσμα και οργανώνουν ποικίλα σεμινάρια, μετακαλώντας τους κορυφαίους ανθρώπους του θεάτρου από όλον τον κόσμο. Το πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα είναι η Σάλα Μπέκετ της Βαρκελώνης, η οποία την τελευταία δεκαπενταετία έχει πραγματικά αναδειχθεί σε φυτώριο νέων δραματουργών, μέσα από τα σεμινάρια θεατρικής γραφής που οργάνωσε αρχικά ο Χοσέ Σάντσις Σινιστέρρα και συνεχίστηκαν με κορυφαίους δραματουργούς από ολον τον κόσμο. Η Σάλα Μπέκετ, σε συνεργασία με το Καταλανικό Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ, έχει δημιουργήσει και μια ιστοσελίδα (www.catalandrama.cat) στην οποία δημοσιεύονται οι μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες των θεατρικών έργων που είναι γραμμένα στην καταλανική γλώσσα, ώστε να μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να ζητήσει το έργο και να του το στείλουν δωρεάν για να το διαβάσει. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πολλά που θα μπορούσε να πει κανείς σήμερα για το θεατρικό τοπίο στην Ισπανία.

I.─ Προτιμάς το κλασικό ή το σύγχρονο θέατρο;

Μ.Χ.─ Προτιμώ το καλό θέατρο, είτε είναι κλασικό είτε σύγχρονο. Αγαπώ εξίσου το Η ζωή είναι όνειρο του Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα και το Χίμμελβεκ του Χουάν Μαγιόργκα, το Μακμπέθ τού Σαίξπηρ και το Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ. Νομίζω πως όλα αυτά ανήκουν σε μια κατηγορία, αυτή που θα ονομάζαμε κλασικά έργα, δηλαδή έργα που μπορούν να μιλήσουν σε όλες τις γλώσσες, όλες τις εποχές.

I.─ Υπάρχει η σκέψη για μετάφραση ελληνικών έργων στα ισπανικά ή καταλανικά;

Μ.Χ.─ Κάποιες σκέψεις γίνονται, αλλά είναι πολύ δύσκολο το εγχείρημα. Έχουμε κατά καιρούς αποστείλει κάποια έργα που μας αρέσουν (και που είναι βέβαια μεταφρασμένα σε κάποια ευρωπαϊκή γλώσσα, κυρίως αγγλικά) σε φορείς και θέατρα της Ισπανίας. Αν υπάρξει ενδιαφέρον για παράσταση, θα προχωρήσουμε σε μετάφραση, εφόσον μας ζητηθεί (γιατί υπάρχουν και εκεί μεταφραστές από τα ελληνικά). Αλλά ο χρόνος που μπορούμε να διαθέσουμε γι' αυτό είναι ελάχιστος και περιστασιακά μόνο μπορούμε να ασχοληθούμε. Οι έλληνες θεατρικοί συγγραφείς πρέπει να οργανωθούν και να προωθήσουν μέσα από μια δική τους ένωση το έργο τους στο εξωτερικό. Είναι κάτι που λείπει και που μόνο αυτοί, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, μπορούν να το κάνουν όπως θα ήθελαν. Ας οργανωθούν λοιπόν, ας μην περιμένουν από το ελληνικό κράτος να τους οργανώσει ή να τους επιχορηγήσει. Η πείρα έχει αποδείξει ότι, έστω κι αν υποθέσουμε πως μπορεί να γίνει αυτό, οι ρυθμοί είναι απελπιστικά αργοί.

I.─ Από τις επαφές που έχεις με συγγραφείς του ισπανόφωνου θεάτρου, υπάρχουν άτομα αυτού του χώρου που γνωρίζουν το σύγχρονο ελληνικό θέατρο; Ποια είναι η γνώμη τους;

Μ.Χ.─ Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν στην Ισπανία για το ελληνικό θέατρο: από σκηνοθέτες είναι γνωστός μόνο ο Θεόδωρος Τερζόπουλος. Νεοελληνικά έργα των τελευταίων πενήντα χρόνων είναι ζήτημα αν έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί πάνω από δέκα, απ’ όσο γνωρίζω τουλάχιστον εγώ και απ' όσα μου λένε οι φίλοι συγγραφείς και σκηνοθέτες. Και μιλάμε πάντα για μετάφραση έργων, σε καμιά περίπτωση για παράσταση ούτε καν για θεατρικό αναλόγιο. Υπάρχει μεγάλο κενό στον τομέα αυτό, πιστεύω όμως πως αρχίζει τώρα μια προσπάθεια για να καλυφθεί εν μέρει, με το πρόγραμμα Φράσις του ΕΚΕΒΙ, που επιχορηγεί τη μετάφραση ελληνικών λογοτεχνικών έργων στο εξωτερικό. Αυτό, ως προς τον τομέα της μετάφρασης. Την παράσταση ελληνικών έργων στο εξωτερικό προσπαθεί να βοηθήσει το ΕΚΔΙΘ (Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου) με το σύστημα Αθήνα (για περισσότερες πληροφορίες: www.hellastheatre.gr).

I.─ Εκτός από θεατρικούς συγγραφείς της ισπανικής και ισπανόφωνης λογοτεχνίας, έχεις μεταφράσει και πολλούς Καταλανούς. Υπάρχει μεγάλη παραγωγή έργων γραμμένων στα καταλανικά; Πιστεύεις ότι είναι θέμα πολιτικής των Καταλανών;

Μ.Χ.─ Αναφέρθηκα και προηγουμένως στο σπουδαίο έργο που επιτελεί η Σάλα Μπέκετ και το Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ στη Βαρκελώνη. Έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν έναν μεγάλο πυρήνα παραγωγής θεατρικών συγγραφέων. Πολιτική του καταλανικού ινστιτούτου Ραμόν Λιούλ είναι να προωθήσει τη διάδοση της καταλανικής γλώσσας και κουλτούρας σε όλον τον κόσμο και ένας σημαντικός φορέας για να το πετύχει είναι και το θέατρο. Επιχορηγούν τις μεταφράσεις των θεατρικών έργων αλλά και όλων σχεδόν των λογοτεχνικών έργων που είναι γραμμένα στην καταλανική γλώσσα. Με τη μεθοδική δουλειά τους εδώ και δεκαπέντε χρόνια (σεμινάρια δραματουργίας από κορυφαίους δραματουργούς, βραβεία σε δραματουργούς, χρηματοδότηση για μετάβαση των δραματουργών στο εξωτερικό όταν παίζονται έργα τους, επιχορηγήσεις των μεταφράσεων από τα καταλανικά κλπ) έχουν φέρει το καταλανικό θέατρο σε μια από τις πρώτες θέσεις της ευρωπαϊκής δραματουργίας. Τα έργα συγγραφέων όπως ο Σέρτζι Μπελμπέλ, ο Τζόρντι Γκαλθεράν, ο Μπενέτ ι Ζουρνέτ, η Λιουίζα Κουνιγιέ, ο Γκιλιέμ Κλούα, ο Εστέβα Σολέρ, ο Κάρλες Μπάτλιε, ο Πάου Μιρό και πολλοί άλλοι, παίζονται σήμερα στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά Φεστιβάλ και στις πιο πρωτοποριακές θεατρικές σκηνές της Ευρώπης.

I.─ Η αγγλική γλώσσα φαίνεται να έχει κυριαρχήσει παντού. Βλέπεις να υπάρχουν περιθώρια σε παγκόσμιες γλώσσες, όπως η ισπανική, να καλύψουν τη διαφορά;

Μ.Χ.─ Η ισπανική γλώσσα γνωρίζει μεγάλη άνοδο στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια. Είναι, νομίζω, η μόνη γλώσσα που θα μπορούσε να συναγωνιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο την αγγλική (και την κινεζική, ας μην το ξεχνάμε!) Στην πληροφορική, πιστεύω πως η αγγλική έχει επικρατήσει απόλυτα πια. Στον τομέα όμως του πολιτισμού, η ισπανική εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη δύναμη.

I.─ Πώς κρίνεις την υποκριτική τέχνη σε Ελλάδα και Ισπανία; Υπάρχουν εξίσου καλοί ηθοποιοί στις δυο χώρες;

Μ.Χ.─ Ναι, ηθοποιοί και σκηνοθέτες υπάρχουν εξίσου καλοί και στις δυο χώρες, νομίζω. Εκεί που υπερτερούν σαφώς οι Ισπανοί είναι στον τομέα της θεατρικής γραφής, που είναι και η μεγάλη ελληνική αδυναμία. Αλλά βέβαια, αυτό δεν είναι κάτι που υπάρχει στα γονίδιά τους και απουσιάζει από τα δικά μας. Είναι αποτέλεσμα μεθοδικής και πολύχρονης προσπάθειας και εκπαίδευσης, όπως είπα και προηγουμένως.

I.─ Το ΕΚΕΜΕΛ έρχεται να καλύψει ένα κενό στην εκπαίδευση μεταφραστών λογοτεχνίας και επιστημών του ανθρώπου στην Ελλάδα. Υπάρχει δυνατότητα για τους νέους μεταφραστές λογοτεχνίας να ασχοληθούν επαγγελματικά με τέτοιας φύσεως μεταφράσεις; Τι θα τους συμβούλευες;

Μ.Χ.─ Πράγματι, το ΕΚΕΜΕΛ έρχεται να καλύψει ένα κενό που θα έπρεπε να καλύπτει το Πανεπιστήμιο. Εκτός από το Μεταφραστικό Τμήμα στην Κέρκυρα, δεν υπάρχει άλλο Τμήμα στα ελληνικά πανεπιστήμια που να ειδικεύεται στη Μετάφραση. Δυνατότητες για επαγγελματική ενασχόληση υπάρχουν, εξαρτώνται όμως από πολλούς παράγοντες και συγκυρίες. Αν θεωρηθεί πως θα μπορούσα να δώσω μια συμβουλή στους νέους μεταφραστές, αυτή θα ήταν να μάθουν καλά ελληνικά. Να μη μεταφράζουν από την ξένη γλώσσα, αλλά στην ελληνική γλώσσα. Τι εννοώ; Ότι πρέπει να σκεφτόμαστε όχι αν αυτό που μεταφράζουμε αποδίδει απλώς σωστά και πιστά την ξένη γλώσσα, αλλά και αν είναι ελληνικά, π.χ. η έκφραση hijo de puta στα ισπανικά, δεν μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά πουτάνας γιε. Πόσους Έλληνες έχουμε ακούσει να βρίζουν ο ένας τον άλλο με αυτή την έκφραση; Άλλες είναι οι ελληνικές εκφράσεις που θα απέδιδαν στη γλώσσα μας αυτή τη βρισιά, ώστε να μη φαίνεται πως είναι μεταφρασμένη από την ισπανική, αλλά να είναι σαν αν γράφτηκε απευθείας στην ελληνική γλώσσα. Δε χρειάζεται, βέβαια, να τις αναφέρω...

I.─ Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της ομάδας σας;

Μ.Χ.─ Με τους Els de Paros, αφενός, ξεκινάμε μια νέα μετάφραση ενός καταλανικού θεατρικού έργου του Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Στο Teatro Pasión, αφετέρου, συνεχίζουμε τη μετάφραση του ιστότοπου στα ισπανικά και, όπως πάντα, τις μεταφράσεις νέων έργων που δεν έχουν παιχτεί στην Ελλάδα. Φέτος, παρά την κρίση, στο θέατρο ετοιμάζονται πολλές και ενδιαφέρουσες δουλειές! Νομίζω πως η σεζόν 2011-2012 θα είναι η σεζόν με τις περισσότερες μέχρι σήμερα παραστάσεις του ισπανικού και ισπανόφωνου θεάτρου, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Κύπρο και αλλού. Σας περιμένουμε λοιπόν!

I.─ Το ispania.gr πάντα θα υποστηρίζει τις προσπάθειές σας. Ευχαριστούμε πολύ!

Teatro Pasión: www.teatropasion.gr

---

Μεταφράσεις που έγιναν παραστάσεις:

1. Ιγνάθιο δελ Μοράλ: Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα, Πειραματική Σκηνή τού Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Πρεμιέρα: 21 Μαρτίου 2006.
2. Φερνάντο Ρενχίφο: Ρέκβιεμ. Ιανουάριος 2009, Θέατρο Επί Κολωνώ. Σκηνοθεσία Γεωργία Μαυραγάνη.
3. Χουάν Μαγιόργκα: Νυκτόβια ζώα. Θέατρο Πολιτεία, Μάρτιος 2008, Θίασος Συνθήκη. Σκηνοθεσία: Κωστής Καπελώνης. Μάιος 2011, @ρουφ, Σκηνοθεσία: Μαρίνα Νατιώτη.
4. Γκιγιέρμο Έρας: Ροτβάιλερ. Ανέβηκε τον Δεκέμβριο του 2008 από την Ομάδα Νάμα στο Θέατρο Επί Κολωνώ. Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη. Η παράσταση θα συνεχιστεί από τον Οκτώβριο του 2010 στο Θέατρο Επί Κολωνώ για 3η χρονιά.
5. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Τηλεφώνησε ο γιος σου. Παγκόσμια πρεμιέρα στις 8 Μαΐου του 2009 στο Θέατρο Προσκήνιο, σε σκηνοθεσία Γ. Γιανναράκου. Συμμετοχή στο Φεστιβάλ Μονολόγων του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Λαμίας, 13 Μαΐου 2009. Νοέμβριος 2009-Ιανουάριος 2010 στο Θέατρο της Άνοιξης.
6. Χουάν Κάρλος Ρούμπιο: Αριζόνα. Θεσσαλονίκη, Ομάδα Καλλιτεχνών Ούγκα Κλάρα, 21 Μαΐου 2009. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Σακατζής.
7. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Ιστορίες πείνας. Θεσσαλονίκη, Ομάδα Καλλιτεχνών Ούγκα Κλάρα, 26 Φεβρουαρίου 2010. Σκηνοθεσία Πένυ Φυλακτάκη και Ευανθία Σωφρονίδου. Περιοδεία στην Πρέβεζα και σε άλλες πόλεις. - 30 Μαρτίου 2011, θίασος Σκούπα, @ρουφ, Σκηνοθεσία: Μαρία Λάφη.
8. Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: Ο πιο όμορφος πνιγμένος του κόσμου. Το διήγημα παρουσιάστηκε σε παράσταση που σκηνοθέτησε η Γιολάντα Μαρκοπούλου με τίτλο Νεκροί ταξιδιώτες τον Ιανουάριο του 2009 στην Αθήνα (Θέατρο Συνεργείο).
9. Παλόμα Πεδρέρο: Άννα 11 Μαρτίου (η μετάφραση έγινε σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά). Πρεμιέρα: 3 Φεβρουαρίου 2010, πολυχώρος PANDOU, Ψυρρή. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν από τον Απρίλιο του 2010 στο Θέατρο Επί Κολωνώ.
10. Εστέβα Σολέρ: Κόντρα στην πρόοδο, (η μετάφραση έγινε σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.) Θέατρο Συνεργείο, πρεμιέρα 26 Απριλίου 2010 σε σκηνοθεσία των Γιολάντας Μαρκοπούλου- Λίλλυς Μελεμέ - Άρη Τρουπάκη και Δημήτρη Μπίτου.
11. Χουάν Κάρλος Ρούμπιο: Οι πληγές του ανέμου. Θέατρο Συνεργείο, πρεμιέρα 22 Απριλίου 2010. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Φοινίτσης.
12. Μάριο Βάργκας Γιόσα: La Chunga. Θέατρο Επί Κολωνώ, Πρεμιέρα Φεβρουάριος 2010. Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη (οι παραστάσεις συνεχίζονται από τον Οκτώβριο του 2010.)
13. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Ιστορίες πείνας 1. από την ομάδα Ούγκα Κλάρα στη Θεσσαλονίκη (σκηνοθεσία: Ευανθία Σωφρονίδου και Πένυ Φυλακτάκη) Φεβρουάριος 2010- Ιανουάριος 2011 και 2. από τον Θίασο Σκούπα στο @ρουφ, (σκηνοθεσία: Μαρία Λάφη), από Απρίλιο 2011 μέχρι 26 Μαΐου 2011.

Μεταφράσεις που παρουσιάστηκαν με τη μορφή θεατρικού αναλογίου:

1. Ρέκβιεμ, του Φερνάντο Ρενχίφο. BIOS, 9 Απριλίου 2008 σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ σε συνεργασία με το Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης.
2. Himmelweg του Χουάν Μαγιόργκα, σε σκηνοθεσία Ελένης Γεωργοπούλου. BIOS, 9 Απριλίου 2008. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ σε συνεργασία με το Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης.
3. Το δωμάτιο του παιδιού, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Ομαδική μετάφραση με μαθητές τού ΕΚΕΜΕΛ. Θεατρικό αναλόγιο στο ΕΚΕΜΕΛ, Ιούνιος 2008.
4. Στη σκιά του, του Έντγκαρ Τσίας (Μεξικό). Ομαδική μετάφραση με ομάδα μαθητών τού ΕΚΕΜΕΛ. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ στο ΒΙΟS, τον Απρίλιο του 2009 σε σκηνοθετική επιμέλεια Εστέρ Αντρέ Γκονζάλες.
5. Δέρμα στις φλόγες, του Γκιλιέμ Κλούα, μετάφραση από τα καταλανικά, σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που οργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Φώτης Μακρής.
6. Après moi le déluge (Μετά από μένα το χάος), της Λιουίζα Κουνιγιέ. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που διοργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Γιώργος Καραμίχος.
7. Δύο γυναίκες χορεύουν, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ, ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά με την ομάδα Els de Paros. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που διοργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Ελένη Γεωργοπούλου.
8. Περιγραφή τοπίου, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Θεατρικό αναλόγιο στο πλαίσιο του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας τού ΕΚΔΙΘ, Γαλλικό Ινστιτούτο, 3-4 Μαΐου 2010. Σκηνοθετική επιμέλεια: Ελένη Γεωργοπούλου.
9. Βάρβαροι, του Σέρχιο Μπλάνκο, μετάφραση σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά. Θέατρο Συνεργείο, 21 Μαρτίου 2011. Σκηνοθετική επιμέλεια: Σωτήρης Καραμεσίνης

Μεταφράσεις που έχουν δημοσιευθεί ή εκδοθεί:

1. Η μυστική τέχνη τού ηθοποιού των Εουτζένιο Μπάρμπα-Νικόλα Σαβαρέζε (μετάφραση από τα ιταλικά). Εκδόσεις ΚΟΑΝ, 2008.
2. Ρέκβιεμ/ Βέρθερος (Σκιά) του Φερνάντο Ρενχίφο. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
3. Το βλέμμα τού μελαμψού άντρα του Ιγνάθιο δελ Μοράλ, ΚΟΑΝ, 2006.
4. Τρία θεατρικά του Χουάν Μαγιόργκα (περιέχει τα έργα: Γράμματα αγάπης στον Στάλιν, Himmelweg (O δρόμος για τον ουρανό) και Νυκτόβια ζώα, Εκδόσεις Synergie, 2008.
5. Το κεφάλι του δράκου: παιδική φάρσα του Ραμόν δελ Βάγιε Ινκλάν, Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
6. Ο θίασος του Ο. Σαίξπηρ παρουσιάζει: του Μανουέλ Ταμάγιο υ Μπάους. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
7. Στη σκιά του, του Έντγκαρ Τσίας. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2009.
8. Τηλεφώνησε ο γιος σου, των Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2009.
9. Μικρή ανθολογία τού Χουάν Μαγιόργκα. Περιλαμβάνει τα έργα: Η χελώνα τού Δαρβίνου, Χαμελίν, Η αιώνια ειρήνη. Η μετάφραση των έργων επιχορηγήθηκε από το Ισπανικό Υπουργείο Πολιτισμού. Εκδόσεις Λαγουδέρα, Νοέμβριος 2009.
10. Άννα, 11 Μαρτίου, της Παλόμα Πεδρέρο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.) Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010.
11. Δέκα έργα, έντεκα συγγραφείς του σύγχρονου ισπανικού θεάτρου (Α΄ και Β΄ τόμος) Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010 και 2011. (Ο α' τόμος περιλαμβάνει τα έργα: Ροτβάιλερ, του Γκιγιέρμο Έρας, Φυλακισμένες, των Ιγνάθιο δελ Μοράλ και Βερόνικα Φερνάντεθ, Το δωμάτιο του παιδιού, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ, Το κάλεσμα της Λωρήν, της Παλόμα Πεδρέρο και Φαίδρα, του Χουάν Μαγιόργκα. Ο β' τόμος περιλαμβάνει τα έργα: Το χώμα, του Χοσέ Ραμόν Φερνάντεθ, Το αίμα του Σέρτζι Μπελμπέλ, Οι ζωντανοί και οι νεκροί του Ιγνάθιο Γκαρθία Μάι, Φουσκοθαλασσιά του Ρόντολφ Σιρέρα και Παζάρι του Δαβίδ Πλανέλ.) Η μετάφραση της συλλογής έγινε με επιχορήγηση του ισπανικού Υπουργείου Πολιτισμού.
12. Ο δικαστής των διαζυγίων: Εντρεμές (ιντερμέδιο) του Μιγκέλ δε Θερβάντες. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας των εκδόσεων Γκοβόστη, στο τεύχος 23, Μάϊος-Αύγουστος 2003.
13. Indian Summer του Ρόντολφ Σιρέρα. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας των Εκδόσεων Γκοβόστη (τεύχος 31).
14. Μετάφραση και εισαγωγή στο εντρεμές του Θερβάντες Ο γερο-ζηλιάρης. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 35 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας (Μάιος-Αύγουστος 2007, Εκδόσεις Γκοβόστη).
15. Πόθος, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 36 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Γκοβόστη.
16. Ο καθρέφτης τού Ματσουγιάμα, διήγημα του Χουάν Βαλέρα, δημοσιεύθηκε στο τεύχος 32 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Γκοβόστη.
17. Μικρή ανθολογία του Μπενέτ ι Ζουρνέτ: περιλαμβάνει τα έργα Υπόγειο, Περιγραφή τοπίου και Πόθος. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010. Η μετάφραση των τριών έργων επιδοτήθηκε από το καταλανικό μορφωτικό ινστιτούτο Ramón Llull.

Αδημοσίευτες μεταφράσεις:

1. Μετάφραση αποσπάσματος του βιβλίου τού Ιγνάθιο Αρεγιάνο: Το ισπανικό θέατρο του 17ου αιώνα, σελίδες 15-209 (Τίτλος πρωτοτύπου: Ignacio Arellano: El teatro Español del siglo XVII, Madrid, Cátedra, 1995).
2. Ευκαιρία: Ωραία οικογενειακή βίλα: τρίπρακτη κωμωδία τού Χουάν Χοσέ Αλόνσο Μιγιάν.
3. Πλουφτ, το φαντασματάκι: παιδικό θεατρικό έργο της Βραζιλιάνας Μαρία Κλάρα Ματσάδο.
4. Άουτο της φυγής στην Αίγυπτο (Ανωνύμου ισπανού συγγραφέα του 15ου αιώνα).
5. Απόψε δεν είμαι για κανέναν, κωμωδία, του Χουάν Κάρλος Ρούμπιο.
6. Fuga, κωμωδία, του Τζόρντι Γκαλθεράν.
7. Βαρκελώνη, χάρτης με ίσκιους, της Lluisa Cunillé.
8. Συγγνώμη, δράμα της Μάρτα Μπουτσάκα
9. Βαρκελώνη, όπως νοσταλγία, του Κάρλες Μπάτλιε, ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros
10. Μάρμπουργκ, του Γκιλιέμ Κλούα, από τα καταλανικά (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
11. Cachafaz του αργεντινού δραματουργού Copi (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
12. Το ψυγείο του Άμπελ Θαμόρα (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
13. Βάρβαροι του Σέρχιο Μπλάνκο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
14. Πειρασμός, του Κάρλες Μπάτλιε (ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros)
15. Serial, του μεξικανού δραματουργού Έντγκαρ Τσίας.
16. Killer, ένα μουσικό θρίλερ για έναν ηθοποιό και τρεις μουσικούς, του Γκιλιέμ Κλούα (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
17. Βεντακεμάδα, "αγροτικό θρίλερ" του ισπανού δραματουργού Πάκο Μπεθέρα
18. Βρέχει στη Βαρκελώνη, του καταλανού συγγραφέα Πάου Μιρό (Ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros)
19. Κίεβο, του ουρουγουανού συγγραφέα Σέρχιο Μπλάνκο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)

Διεθνείς συνεργασίες:

1. La presencia escénica de Lope en Grecia (Η σκηνική παρουσία του Λόπε δε Βέγα στην Ελλάδα): Άρθρο (στην ισπανική γλώσσα) για τις παραστάσεις έργων τού Λόπε δε Βέγα στην Ελλάδα. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος VIII του Anuario Lope de Vega, του περιοδικού που εκδίδει το Universitat Autonoma de Barcelona (Aυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης), το οποίο έχει αρχίσει από το 1994 την κριτική έκδοση των Απάντων του Λόπε δε Βέγα.
2. Εισηγήτρια στο 5º Διεθνές Συνέδριο Lope y la tradición clásica (Ο Λόπε δε Βέγα και η κλασική παράδοση) που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης τον Νοέμβριο του 2005 (10-12 Νοεμβρίου). Τίτλος της εισήγησης: Las grandezas de Alejandro de Lope: entre la historia y la ficción (Τα κατορθώματα του Αλεξάνδρου του Λόπε: ανάμεσα στην ιστορία και τη φαντασία).
• Το κείμενο της εισήγησης δημοσιεύεται στο τεύχος ΧΙΙ (2006) του Anuario Lope de Vega (σελ. 153-157).
• Το πρόγραμμα του Συνεδρίου και περίληψη της εισήγησης στο www.prolope.uab.es
3. Εισηγήτρια σε στρογγυλό τραπέζι που διεξήχθη στο πλαίσιο της XV Muestra de teatro contemporáneo, στο Αλικάντε της Ισπανίας (σε συνεργασία με το Atelier de la traduction/ Scène Nationale d’Orléans) στις 17 Νοεμβρίου 2007, με θέμα: La relación del autor-traductor con el autor vivo (Η σχέση τού μεταφραστή με τον ζωντανό συγγραφέα).
4. Συνδιοργανώτρια του Θεατρικού Αναλογίου ισπανόφωνων έργων που πραγματοποιήθηκε στο BIOS στις 9 Απριλίου 2008 (υπό την αιγίδα του Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. και του Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης). Στο Αναλόγιο παρουσιάστηκαν οι μεταφράσεις της των έργων Ρέκβιεμ του Φερνάντο Ρενχίφο και Himmelweg του Χουάν Μαγιόργκα σε σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη και της Ελένης Γεωργοπούλου αντίστοιχα.
5. Συνδιοργανώτρια του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας που διοργανώθηκε στο BIOS στις 7 και 8 Απριλίου 2009 από το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. (υπεύθυνη για το ισπανόφωνο κομμάτι).
6. Συνδιοργανώτρια του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας του Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. που διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο στις 3 και 4 Μαΐου 2010. Θέμα του φόρουμ: Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι στο σύγχρονο θέατρο.
7. Διάθεση μεταφράσεων έργων τού καταλανικού θεάτρου στην ιστοσελίδα: http://www.catalandrama.cat/cataleg-teatre? idioma = grecian Η ιστοσελίδα έχει δημιουργηθεί από το Institut Ramón Llull και το Θέατρο της Βαρκελώνης Sala Beckett με σκοπό τη διάδοση του καταλανικού θεάτρου μέσω της δωρεάν διάθεσης των έργων του σε διάφορες μεταφράσεις. Έχουν δημοσιευθεί μέχρι στιγμής οι μεταφράσεις δεκατεσσάρων έργων, εκ των οποίων τα εννέα έχει μεταφράσει μόνη της, δύο σε συνεργασία με τη μεταφραστική ομάδα Els de Paros και τρία σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.
8. Συντονίστρια σε σεμινάριο θεατρικής μετάφρασης ελληνικά-καταλανικά και καταλανικά-ελληνικά που οργανώθηκε από το ΕΚΕΜΕΛ και διεξήχθη στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στην Πάρο τον Αύγουστο του 2009 (23-30). Μεταφράστηκαν τα έργα: Oblidar Barcelona του Carles Battle στα ελληνικά και Αξύριστα πηγούνια του Γιάννη Τσίρου στα καταλανικά.

Διακρίσεις:

Φιναλίστ για το Βραβείο Θεατρικής μετάφρασης Μάριος Πλωρίτης (2009) για τη μετάφραση του έργου Νυκτόβια ζώα του Χουάν Μαγιόργκα.
Φιναλίστ για το Βραβείο του Κέντρου Μελέτης και Έρευνας του Θεατρικού Μουσείου για τη διετία 2008-2010, για τις μεταφράσεις των έργων Ροτβάιλερ του Γκιγιέρμο Έρας και La Chunga του Μάριο Βάργκας Γιόσα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010).

Μεταφράσεις υπό έκδοση-σε εξέλιξη:

1. Μετάφραση (από τα αγγλικά) 8 κεφαλαίων και γενική επιμέλεια έκδοσης του βιβλίου History of the theatre (Oscar B.Brockett, Franklin G.Hildy, ένατη έκδοση, Εκδόσεις Allyn and Bacon 2003). Θα κυκλοφορήσει εντός του 2011 από τις Εκδόσεις ΚΟΑΝ).
2. Δεσμώτες: των Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Βερόνικα Φερνάντεθ (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά).

Ερωτήσεις: Μιχάλης Μηλιαράκης, Βίκυ Ρούσκα
Μετάφραση στα ισπανικά: Emmanuel Vinader
Επιμέλεια: Βίκυ Ρούσκα

María Jatsiemanuil nació en el Pireo, Grecia, el 26 de agosto de 1957. En mayo de 1980 se licenció en Historia y Arqueología en la Universidad Nacional Kapodistriakón de Atenas. En junio de 2004 se licenció en Teatro en la Universidad Nacional Kapodistriakón de Atenas (Sobresaliente, 9,14. Tesis para obtener el título: Lope de Vega en Grecia. Profesor: Walter Puchner. Calificación de la tesis: 9). Ha trabajado como profesora de filología griega (antigua y moderna) en colegios públicos desde 1980 hasta 2001. Fue subdirectora del 5o Liceo de Nueva Esmirna (1997-2001). Desde febrero de 2007 enseña traducción teatral del castellano al griego en EKEMEL. Es la encargada de la serie de Teatro Hispánico de la Editorial Lagudera (20 obras publicadas hasta la fecha. Se publican obras de teatro español, catalán e hispánico traducidas por primera vez al griego.)

Ispania.gr─ ¿Cuándo comenzaste a dedicarte a la traducción?

María Jatsiemmanuil─ Cuando entré en el Departamento de Estudios Teatrales en 2001 comencé a hacer algunos intentos, fue un experimento personal. De forma sistemática, desde los años 2003-2004 más o menos, cuando comencé a buscar en la biblioteca del Instituto Cervantes obras teatrales contemporáneas escritas en lengua española y a traducir algunas de ellas por placer personal.

I.─ ¿Qué experiencias obtuviste de la fundación y dirección del taller de teatro Platía durante los tres años de su funcionamiento?

M.J.─ Conocí a personas del teatro muy interesantes, principalmente de la generación más joven. Los Ab ovo comenzaron en el Taller los ensayos de la obra que sería su primer éxito: Allí, allí en el Infierno. Igualmente, la compañía teatral Polis preparó allí la segunda versión de la representación de Esta es mi estrella. Esto fue lo positivo, como también lo fueron algunas actividades que hicimos y que gustaron al público: recuerdo un homenaje a Lope de Vega el 21 de marzo, día mundial de la poesía, un homenaje a las obras de teatro clásico que fueron llevadas al cine, etc. Abrí el Taller con un préstamo que todavía estoy pagando, con la aspiración de que surgiera un núcleo de actividad teatral en Nea Smyrni y en los suburbios del sur, pero por causa de mi inexperiencia y de diversas circunstancias, el intento no llegó a buen fin. Llegué al punto de tener que pedir nuevamente un préstamo o de cerrarlo y me decanté por la segunda opción. Mientras tanto, mi esfuerzo con la traducción había comenzado a dar sus frutos: Stacis Livacinós eligió La mirada del hombre negro para el repertorio de la Escena Experimental del Teatro Nacional en marzo de 2006. En dos palabras: me alegré por el Taller, tanto cuando lo abrí como cuando lo cerré.

I.─ ¿Cómo nació la idea de Teatro Pasión? ¿Cuáles son las aspiraciones de esta empresa?

M.J.─ En agosto de 2009, el EKEMEL [Centro Europeo de Traducción de Literatura y Ciencias Humanas] organizó, en colaboración con el Instituto Ramón Llull, un seminario de traducción de teatro en la Casa de la Literatura en Lefkes (Paros). Se tradujeron las obras Mentones sin afeitar de Yannis Tsiros (al catalán) y Oblidar Barcelona de Carles Batlle (al griego). Fui la coordinadora del seminario, en el que participaron tres griegos y tres catalanes. Con los tres griegos (Yannis Mandás, Aléxandros Baveas y Dimitris Psarás), a los cuales conocí allí, dado que la colaboración resultó ser excepcional, decidimos continuar como equipo de traducción de teatro catalán. Adoptamos, cómo no, el nombre de Els de Paros [Los de Paros]. El equipo sigue activo hasta el día de hoy y ha traducido en dos años cinco obras de teatro. De los tres miembros del equipo, Dimitris Psarás es traductor e intérprete profesional y quiso dedicarse más tiempo a la traducción teatral. Decidimos, pues, crear juntos una página web dedicada al teatro español en catalán y español. Así nació Teatro Pasión, el 12 de septiembre de 2010. Nuestro objetivo es que la gente del teatro griego sepa que la dramaturgia española no se detuvo en Lorca, que fue asesinado en 1936, hace 75 años. Lorca es ya un clásico siempre preferido. Pero existen muchos escritores jóvenes y otros, todavía vivos, que escriben también hoy obras importantes en España y también en América Latina, obras que merece la pena conocer.

I.─ ¿Qué particularidades presenta la traducción teatral en relación con la traducción de otros géneros literarios?

M.J.─ Si bien la traducción teatral es palabra escrita, se escribe con el objetivo de que se convierta en palabra pronunciada, porque la obra de teatro es ciertamente un género literario que se completa solamente con la representación. Ésta es la peculiaridad de la traducción teatral y de ella surgen sus propias dificultades: debe el traductor de teatro tener siempre en mente que las palabras que escribe pasarán por el cuerpo del actor para llegar a los oídos del espectador, por eso deben contar con un ritmo y sonido adecuados, ser palabras que se hablen, que no se conviertan en un trabalenguas para el actor.

I.─ Dinos unas palabras sobre la obra El congelador y sobre Abel Zamora.

M.J.─ Abel Zamora es un joven y polifacético dramaturgo, director de teatro y actor (fue el primero en interpretar el papel de Selio en El congelador). Su grupo teatral se llama Oscura Teatre y sus producciones son extraordinariamente populares entre el público de todas las edades.

El congelador es una obra sencilla, cotidiana, con dos hombres de la casa de al lado con los cuales el espectador puede fácilmente identificarse: prueba de ello es que en 2009 el público distinguió a El congelador con el premio del público en el festival de teatro Escènia 09 en Valencia. El autor, de manera totalmente alusiva, saca a la luz –a través de la historia de dos hombres– el rostro social de la España actual: el desempleo, la emigración, el vacío existente en las relaciones interpersonales, los programas de televisión dedicados a descubrir nuevos talentos y los sueños que generan, la soledad y la caza de oportunidades. La gran ventaja de su obra la constituyen, sin embargo, los dos personajes, familiares y reconocibles. El frío contra el que tienen que luchar congela sus cuerpos pero deshiela sus sentimientos, y así el congelador se convierte en esencia en un purgatorio, un confesionario donde se declararán sus errores y sus pasiones…

La obra fue traducida literalmente en condiciones bajo cero por Dimitris Psarás y por mí en La Casa del Traductor, en Looren (Suiza), en febrero de 2011.

I.─ Háblanos del teatro español actual.

M.J.─ Por dónde empiezo ahora… Diría muy brevemente que en España las dos últimas décadas está teniendo lugar un milagro teatral. Me refiero, ante todo, al ámbito de la dramaturgia y a la abundancia de jóvenes y de muy notables propuestas que encontramos. Por supuesto, este milagro no es en absoluto casual; hay detrás un proceso sistemático de muchos años que ha conducido a esto. Existen muchos concursos con importantes premios económicos para los jóvenes dramaturgos, o sea, una potente motivación que aportan el Estado, entidades locales e incluso privadas, a los aspirantes a escritores. Existen igualmente decenas de festivales, nacionales e internacionales, numerosos seminarios de escritura teatral y también importantes escuelas de teatro estatales en cada región, siendo las más eminentes la Real Escuela Superior de Arte Dramático, en Madrid, y el Institut del Teatre en Barcelona, que ofrecen una variada formación teatral (desde escritura para teatro hasta interpretación, dirección escénica, etc.) Se han creado también muchos centros de teatro que reúnen mediante sus actividades a creadores de todo el espectro teatral y que organizan diversos seminarios a los que invitan a las más destacadas personalidades del teatro de todo el mundo. Tal vez el ejemplo más característico sea la Sala Beckett de Barcelona, la cual durante los últimos quince años se ha distinguido realmente como cantera de nuevos dramaturgos, a través de los seminarios de escritura teatral que organizó en un principio José Sanchis Sinisterra y que continuaron con destacados dramaturgos de todo el mundo. La sala Beckett, en colaboración con el Institut Ramon Llull, ha creado también una página web (www.catalandrama.cat) en la que se publican las traducciones a otros idiomas de obras teatrales escritas en lengua catalana, de modo que todos los interesados pueden solicitar una obra que se les envía gratuitamente para que la lean. Estas son solamente algunas de las muchas cosas que se podrían mencionar a día de hoy sobre el paisaje teatral en España.

I.─ ¿Prefieres el teatro clásico o el contemporáneo?

M.J.─ Prefiero el buen teatro, sea clásico o contemporáneo. Amo por igual La vida es sueño de Pedro Calderón de la Barca y Himmelweg (Camino del cielo) de Juan Mayorga, el Macbeth de Shakespeare y el Esperando a Godot de Beckett. Creo que todas estas obras pertenecen a una misma categoría, a la que denominamos de obras clásicas, es decir obras que se pueden expresar en todas las lenguas y en todas las épocas.

I.─ ¿Tenéis en mente la traducción de obras de teatro en griego al español o al catalán?

M.J.─ Algunas ideas surgen, pero es una tarea muy difícil. En ocasiones hemos enviado algunas obras de nuestro gusto (y que están, ciertamente, traducidas a alguna lengua europea, principalmente al inglés) a entidades y teatros de España. Si existe interés en que sean representadas, avanzaremos en la traducción, en el caso de que nos la soliciten (porque también allí hay traductores de griego). Pero el tiempo que podemos dedicar a esto es escaso y solo ocasionalmente podemos dedicarnos a ello. Los autores de teatro griegos deben organizarse y promover a través de su propia unión su obra en el extranjero. Es algo que falta y que solo ellos, los directamente interesados, pueden hacer de la manera que consideren oportuna. Que se organicen, pues; que no esperen que el Estado griego los organice o los subvencione. La experiencia ha demostrado que, aun suponiendo que esto pudiera suceder, los tiempos serían desesperantemente lentos.

I.─ ¿Hay entre los contactos que tienes con escritores de teatro en español algunos que conozcan el teatro griego contemporáneo? ¿Cuál es su opinión?

M.J.─ Muy pocas cosas se conocen en España sobre el teatro griego: de entre los directores, es conocido solo Ceódoros Tersópulos. Obras en griego moderno de los últimos cincuenta años se habrán traducido y editado poco más de diez, por lo que yo sé y por lo que me cuentan los amigos escritores y directores. Y hablamos siempre de traducción de obras, en ningún caso de representación ni tan siquiera de lectura dramatizada. Existe un gran vacío en este campo. Creo, sin embargo, que comienza ahora una tentativa para llenarlo en parte, con el programa Frasis del Centro Nacional del Libro de Grecia, que subvenciona la traducción de obras literarias griegas en el extranjero. Esto, por lo que atañe al campo de la traducción. El Centro Griego del Instituto Internacional de Teatro procura la representación de obras de teatro griegas con el sistema Atenas (para más información: www.hellastheatre.gr).

I.─ Aparte de autores de teatro de la literatura española e hispanófona, has traducido también a muchos catalanes. ¿Hay una gran producción de obras escritas en catalán? ¿Crees que es un tema relacionado con la política que llevan a cabo los catalanes?

M.J.─ He comentado anteriormente la importante labor que llevan a cabo la Sala Beckett y el Institut Ramon Llull en Barcelona. Han conseguido crear un gran núcleo de producción de autores de teatro. La política del Institut Ramon Llull es promover la difusión de la lengua y la cultura catalanas en todo el mundo, y el teatro es también un importante vehículo para conseguirlo. Subvencionan las traducciones de obras de teatro y de casi todas las obras literarias escritas en lengua catalana. Con su trabajo metódico desde hace quince años (seminarios sobre teatro impartidos por eminentes dramaturgos, premios a los autores, financiación para el desplazamiento de los mismos al extranjero cuando se representan allí sus obras, subvenciones de las traducciones del catalán a otras lenguas, etc.) han llevado al teatro catalán a uno de los primeros puestos de la dramaturgia europea. Obras de autores como Sergi Belbel, Jordi Galceran, Benet i Jornet, Luïsa Cunillé, Guillem Clua, Esteve Soler, Carles Batallé, Pau Miró y muchos otros se representan hoy en los más grandes festivales europeos y en los escenarios más vanguardistas de Europa.

I.─ La lengua inglesa parece haberse impuesto en todas partes. ¿Crees que hay margen para que otras lenguas del mundo, como la española, compensen esa desigualdad?

M.J.─ La lengua española experimenta un gran ascenso en Grecia durante los últimos diez años. Es, creo, la única lengua que podría competir a nivel mundial con el inglés (y con el chino, ¡no lo olvidemos!) En la informática creo que el inglés domina ya totalmente. En el campo de la cultura, sin embargo, la lengua española sigue siendo una gran potencia.

I.─ ¿Cómo consideras el arte de la interpretación en Grecia y en España? ¿Existen por igual buenos actores en los dos países?

M.J.─ Sí, hay actores y directores igualmente buenos en ambos países, pienso. Allí donde llevan ventaja claramente los españoles es en el campo de la escritura teatral, que es el gran punto débil de los griegos. Pero, ciertamente, esto no es algo que exista en sus genes y que no esté presente en los nuestros. Es el resultado de un esfuerzo metódico de muchos años y de educación, como he dicho anteriormente.

I.─ El EKEMEL viene a cubrir un vacío en la formación de traductores de literatura y ciencias humanas en Grecia. ¿Existe la posibilidad para los jóvenes traductores de que se puedan dedicar profesionalmente a traducciones de semejante naturaleza? ¿Qué les aconsejarías?

M.J.─ Ciertamente, el EKEMEL viene a cubrir un vacío que debería cubrir la Universidad. A excepción del Departamento de Traducción en Corfú, no existe otro departamento especializado en traducción en las universidades griegas. Posibilidades para una dedicación profesional existen; dependen, sin embargo, de muchos factores y circunstancias. Considerando que pudiera dar un consejo a los jóvenes traductores, éste sería que aprendan bien el griego. Que no traduzcan desde la lengua extranjera sino en la lengua griega. ¿Qué quiero decir? Que no debemos pensar solo si lo que traducimos plasma simplemente de forma correcta y fiel la lengua extranjera, sino también si es griego. Por ejemplo, la expresión hijo de puta en español no se puede traducir en griego como πουτάνας γιε. ¿A cuántos griegos hemos escuchado insultarse unos a otros con esta expresión? Son otras las expresiones griegas que transmitirían ese insulto en nuestra lengua, de manera que no parezca que está traducida del español sino que sea como si se hubiese escrito directamente en lengua griega. No es necesario, desde luego, que las mencione…

I.─ ¿Cuáles son los futuros proyectos de vuestro equipo?

M.J.─ Con Els de Paros, por un lado, comenzamos una nueva traducción de una obra de teatro catalán de Benet i Jornet. En Teatro Pasión, por otro lado, seguimos con la traducción de la página web al español y, como siempre, con las traducciones de nuevas obras que no se han representado en Grecia. Este año, a pesar de la crisis, ¡en el teatro se preparan muchos e interesantes trabajos! Creo que la temporada 2011-2012 será la temporada con el mayor número, hasta hoy, de representaciones de teatro español e hispanófono, no solo en Atenas sino también en Tesalónica, Patras, en Chipre y otros lugares. ¡Os esperamos!

I.─ Ispania.gr siempre apoyará vuestros esfuerzos. ¡Muchas gracias!

Teatro Pasión: www.teatropasion.gr

---

TRADUCCIONES DE OBRAS TEATRALES ESTRENADAS

Preguntas: Mijalis Miliarakis, Vicky Rouska
Traducción al castellano: Emmanuel Vinader
Revisión: Vicky Rouska