Στα πλαίσια του 4ου Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ «Λογοτεχνία Εν Αθήναις» - LEA 2012 και του κύκλου «Ελλάδα και Λατινική Αμερική», στις 13 Ιουνίου στο Μέγαρο «Μακεδονία» του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος», διοργανώθηκε συζήτηση με θέμα «Η ελληνική επίδραση στην ιβηροαμερικανική λογοτεχνία».

Στην συζήτηση -που έγινε σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Ισπανιστών- πήραν μέρος οι Σύλβα Πάντου, Ρήγας Καππάτος, Νίκος Πρατσίνης, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και Δημήτρης Φιλιππής.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με το καλωσόρισμα από την διευθύντρια του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» Μαργαρίτα Λαρριέρα, η οποία είπε δυο λόγια την ιστορία και το έργο του Ιδρύματος.
Ο Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος είχε την ιδέα της σύστασης του Ιδρύματος "Μαρία Τσάκος" -στους χώρους του οποίου φιλοξενήθηκε η εκδήλωση- στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Όταν βρέθηκε στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης για επαγγελματικούς λόγους, η επαφή του με τους Ουρουγουανούς του αποκάλυψε έναν λαό με ιδιαίτερη καλλιέργεια και -κυρίως- έναν λαό λάτρη του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος, ένα λαό πρόθυμο δέκτη κάθε στοιχείου σχετικού προς τον Ελληνικό Πολιτισμό και την Ελληνική Παράδοση.
Το γεγονός αυτό, στάθηκε η κύρια αφορμή για τη σύσταση του “Ιδρύματος Τσάκου” το Μάρτιο του 1978, το οποίο το 2002 μετονομάστηκε σε Ίδρυμα “Μαρία Τσάκος", στην μνήμη της μητέρας του Ιδρυτή. Το Ίδρυμα συνεχίζει μέχρι σήμερα με μεγάλη επιτυχία το έργο της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και της διάδοσης στοιχείων του αρχαίου, αλλά και του νεώτερου ελληνικού πολιτισμού στην Ουρουγουάη.

Τον λόγο πήρε ακολούθως η Αδριάννα Μαρτίνεζ, διευθύντρια και ψυχή του Φεστιβάλ ΛΕΑ, καθώς και διευθύντρια-εκδότρια του περιοδικού Sol Latino.
Στην συνέχεια, η Μαργαρίτα Λαρριέρα παρουσίασε τους ομιλητές. Για όσους κινούνται στον ισπανόφωνο κόσμο της Ελλάδας, η επιλογή των ομιλητών δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη, καθώς πρόκειται για διακεκριμένους συγγραφείς, καθηγητές και μεταφραστές, με βαθειά γνώση στο αντικείμενο των Πολιτισμών της Λατινικής Αμερικής.

"Δικαιοσύνη, αμεροληψία και τιμή στον ηττημένο"

Ο Νίκος Πρατσίνης, ο πρώτος ομιλητής, είναι μεταφραστής και διερμηνέας (ισπανικά, πορτογαλικά και αγγλικά), έχει διδάξει επί σειρά ετών μετάφραση στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει μεταφράσει στα πορτογαλικά Καβάφη και Σεφέρη και το 1995 έλαβε το Πρώτο Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για μετάφραση μέρους του έργου του Καβάφη στα πορτογαλικά σε συνεργασία με τον J. M. Magalhaes, από τις εκδόσεις Relogio d' Agua με τον τίτλο "Konstandinos Kavafis: Poesias e Prosas". Είναι μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Ισπανιστών και έχει συνεργασθεί με ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά.

Ξεκίνησε την ομιλία του επικεντρώνοντας στο ότι το ελληνικό πνεύμα -αλλά και ο πολιτισμός- έφθασαν μέσω Ισπανίας στην Λατινική Αμερική. Στην Ισπανία, είχαν φθάσει μέσω της Ρώμης. Λόγω μιας διακοπείσας Αναγέννησης (εξαιτίας της Αντιμεταρρύθμιση και της Ιεράς Εξέτασςη), φορείς αυτών των ουμανιστικών ιδεών στην Ισπανία ήταν κάποια μοναστικά τάγματα, όπως οι Ιησουίτες.

Ο Νίκος Πρατσίνης επέλεξε να μιλήσει για τον Γκαρθιλάσο ντε λα Βέγα, "Ελ Ίνκα". Ο ντε λα Βέγα ήταν μιγάς με αριστοκρατικές καταβολές (η μητέρα του ήταν πριγκήπισσα ξαδέρφη του αυτοκράτορα των Ίνκας Αταουάλπα) και ο πατέρας του Ισπανός κατακτητής.

Γεννήθηκε στο Κούσκο του Περού το 1539 και στα 21 του χρόνια μετακόμισε στην Ισπανία όπου και ακολούθησε στρατιωτική καρριέρα. Το 1590 εγκατέλειψε τον στρατό και έγινε μέλος του κλήρου. Μελέτησε την ιστορία και το έργο των κλασσικών και αναγεννησιακών ποιητών. Το πιο σημαντικό βιβλίο του είναι τα Comentarios Reales, το καλύτερο βιβλίο που γράφτηκε για τη αυτοκρατορία των 'Ινκας και την κατάλυσή της από τους Ισπανούς. Θεωρείται μάλιστα το σημείο εκκίνησης της Λατινοαμερικάνικης Λογοτεχνίας. Το Κούσκο ήταν γι' αυτόν πάντα ο οφθαλμός του κόσμου (όπως οι Δελφοί για τον Παυσανία) και ποτέ δεν μπόρεσε να διαχειριστεί πλήρως το ότι καταγόταν από δύο κόσμους. Παρόλα αυτά, υπήρξε δίκαιος και αμερόληπτος, πήρε στοιχεία και από τις δύο πλευρές για να μπορέσει να γράψει το βιβλίο του και τίμησε τον ηττημένο, όπως έκαναν ο Ηρόδοτος κι ο Θουκυδίδης.

Θέλοντας να μας δώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα, ο Νίκος Πρατσίνης μίλησε για τον Αλφόνσο Ρέγιες(Μοντερέι Μεξικού 1889 - Πόλη Μεξικού 1859). Αν ο Γκαρθιλάσο ντε λα Βέγα είχε εντρυφήσει στην απολλώνεια όψη της εληνικής σκέψης, ο Ρέγιες, επηρεασμένος από τον Νίτσε (οι λατινοαμερικανοί γνωρίζαν πλέον την Ελλάδα όχι μόνο μέσω Ισπανίας αλλά ερχόμενοι και σε απευθείας επαφή με τις κλασικές σπουδές σε πολλές ευρωαπαϊκές χώρες) στράφηκε προς την διονυσιακή πλευρά της Αρχαίας Ελλάδας, μελετώντας τους μύθους, τη θρησκεία, την μυθολογία καθώς και την σημασία τους για το σήμερα. Ο Ρέγιες -αν και διπλωμάτης στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του- υπήρξε μέγας μελετητής της Αρχαίας Ελλάδας και πολυγραφότατος.

"Η μεταμόρφωση είναι ζωή"

Τον λόγο πήρε στη συνέχεια η Σύλβα Πάντου, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ισπανιστών Ελλάδος, τ. Καθηγήτρια του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού. Η Σύλβα Πάντου έφερε την διδασκαλία των ισπανικών στην Ελλάδα το 1973 και αποτελεί ένα "θεσμό" για τον χώρο. Δύο από τους ομιλητές -ο Νίκος Πρατσίνης και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος- υπήρξαν μαθητές της και μάλιστα δεν έκρυψε την συγκίνησή της που μοιραζόταν το ίδιο έδρανο με την επόμενη γενιά και είχε την δυνατότητα να χαρεί το θετικό αποτέλεσμα των προσπαθειών της.

Επέλεξε να μας μιλήσει για τον Ουρουγουανό συγγραφέα και πολιτικό Χοσέ Ενρίκε Ροντό, του οποίου οι ιδέες είχαν σαν βάση την εκτίμηση στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση. Το λατινοαμερικάνικο κίνημα της Πανεπιστημιακής Μεταρρύθμισης το 1918, θεώρησε τον Ροντό σαν ένα από τους "δασκάλους της νεολαίας". Η Σύλβα Πάντου επέλεξε να διαβάσει και να αναλύσει αποσπάσματα από το βιβλίο του "Motivos de Proteo" (Montevideo, 1909).



Το μήνυμα του Ροντό, που συγκλόνισε την Σύλβα Πάντου όταν πρωτοδιάβασε τα βιβλία του και επέλεξε να μας το μεταφέρει κλείνοντας την παρουσίασή της, είναι πολύτιμο για όλους: η μεταμόρφωση είναι ζωή. Δεν πρέπει να μένουμε πάντα ίδιοι, πρέπει να αλλάζουμε. Και συγχρόνως, να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε τον κόσμο όχι έξω από μας, αλλά μέσα σε εμάς. Να ανακαλύψουμε την δική μας "Αμερική", που βρίσκεται μέσα μας, στην καρδιά μας. Που έγινε μόνο για μας και που κανείς δεν μπορεί να μας την πάρει.

"Λατρεύω την ελεύθερη την τέχνη, πάντα αγνή"

Σύντομη παρέμβαση έκανε ο πολυγραφότατος ποιητής, συγγραφέας και μεταφραστής Ρήγας Καππάτος, ο οποίος είναι μέλος της Εταιρίας Ισπανιστών Ελλάδας και επίτιμο μέλος του Ινστιτούτου Ανώτερων Σπουδών και Περουβιανών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Αγίου Μάρκου της Λίμα “Raϊl Porras Barrenechea”. Δημοσιεύει ποιήματά του από το 1964 και έχει κυκλοφορήσει έξι δικές του ποιητικές συλλογές. Επίσης, έχει μεταφράσει πλήθος Ισπανών και Λατινοαμερικανών ποιητών και συγγραφέων και έχει δημοσιεύσει ανθολογίες ισπανόφωνης λογοτεχνίας και ποίησης.

Ο Ρήγας Καππάτος μίλησε για δύο από τα βιβλία του στα οποία πραγματεύεται το θέμα της επίδρασης της Ελλάδας -κυρίως της Αρχαίας- στην λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής. To πρώτο λέγεται "Η παρουσία της Ελλάδας στην ποίηση της λατινικής Αμερικής" (Εκδόσεις Εκάτη) και είναι του ιδίου και του Pedro Lastra. Πρόκειται για μια ποιητική ανθολογία με ποιήματα που αντλούν τα θέματά τους από μυθολογικούς ήρως και ιστορικές προσωπικότητες της Ελλάδας. Στη συλλογή παρουσιάζονται ποιητές που καλύπτουν όλο το χρονικό φάσμα της σύγχρονης ποίησης της Λατινικής Αμερικής, από τον 16ο αιώνα ως και τις μέρες μας. Το δεύτερο βιβλίο από το οποίο διάβασε αποσπάσματα, "4 σύγχρονοι Χιλιανοί ποιητές εμπνέονται με μία ολόκληρη ποιητική συλλογή ο καθένας", κυκλοφόρησε στην Αθήνα μόλις την περασμένη εβδομάδα.

"Μικροδιήγημα: η σύγχρονη εκδοχή των μύθων του Αισώπου"

H Μαργαρίτα Λαρριέρα στη συνέχεια σύστησε στο ακροατήριο τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Ιταλικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο γνωστικό αντικείμενο «Μεταφρασεολογία/Μετάφραση κειμένων από τα ισπανικά στα ελληνικά». Διδάσκει, επίσης, Ισπανική Λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Λογοτεχνική μετάφραση στο Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μετάφρασης και Μεταφρασεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, από τα ισπανικά στα ελληνικά έργα των Ε. Σάμπατο, Μ. Αλτολαγκίρε, Ι. Αλδεκόα, Μ. Βάθκεθ Μονταλμπάν, Χ. Γιαμαθάρες, Ρ. Τσίρμπες, Χ. Αγέστα, Λ. Μ. Πανέρο, Σ. δε Τόρο, Α. Μπράις Ετσενίκε, Α. Τραπιέγιο, Α. Γκαμονέδα, Σ. Πάμιες και Α. Κουέτο.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μίλησε για το μικροδιήγημα. Η μικρής έκτασης αφήγηση δεν είναι κάτι καινούριο, δεν αποτελεί φρούτο της εποχής μας. Με μυθοπλαστικό αλλά κυρίως διδακτικό χαρακτήρα μάς είναι γνωστή από την εποχή του Αισώπου, για να περάσουμε στη συνέχεια στους αρχαίους παραδοξογράφους, τα ανατολίτικα παραμύθια, τους λατίνους συγγραφείς (Κικέρωνα, Πετρώνιο κ.ά.), τον Πλούταρχο, τον Βοκάκιο, τα μεσαιωνικά ασκητικά και αγιολογικά κείμενα κ.λπ. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και ακόμα πιο έντονα από τις αρχές του 20ού απαντάμε δείγματα υπερσύντομης λογοτεχνίας στη λογοτεχνική παραγωγή πολλών χωρών (κυρίως ισπανόφωνων και αγγλόφωνων: Έντγκαρ Άλαν Πόε, Χάουαρντ Λάβκραφτ, Ρουμπέν Νταρίο, Βισέντε Ουϊδόμπρο κ.ά.).

Καθώς προχωρά ο 20ός αιώνας, το μικροδιήγημα εμπλουτίζεται από τη συνεισφορά μεγάλων ονομάτων της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής ηπείρου: αναφερόμαστε σε διαπρεπείς συγγραφείς όπως ο Άντον Τσέχοφ, ο Φραντς Κάφκα, ο Τόμας Μπέρνχαρντ, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Άμπροουζ Μπιρς, ο Χούλιο Κορτάσαρ, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Τζον Απντάικ και πολλοί άλλοι.

Στην εκπληκτική διάδοση του μικροδιηγήματος από τη δεκαετία του 1990 και εντεύθεν έπαιξαν καταλυτικό ρόλο οι νέες τεχνολογίες: το Διαδίκτυο έδρασε πολλαπλασιαστικά, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο διάχυσης στο αναγνωστικό κοινό. Στην εποχή μας, λοιπόν, η συγγραφή μικροδιηγημάτων έχει λάβει μαζικές διαστάσεις και η Λατινική Αμερική δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.

Υπάρχει μια ολόκληρη κατηγορία διηγημάτων που αρέσκονται στο να παραποιούν, αναδιαμορφώνουν, μεταλλάσσουν, με πολύ χιούμορ, ιστορικά συμβάντα, μύθους, παραμύθια κ.λπ. Για παράδειγμα, ακολουθεί μια «διαφορετική» Κοκκινοσκουφίτσα του Αρμάντο Κιντέρο, ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ (2003), σε συλλογική μετάφραση από το εργαστήριο Abanico:

Η Αρχαία Ελλάδα έχει διπλό ρόλο στη συγγραφή μικροδιηγημάτων. Από τη μια αποτελεί μια από τις ιστορικές του ρίζες, και από την άλλη είναι αφορμή για πνευματώδεις παραποιήσεις τις ελληνικής μυθολογίας και αρχαίας ιστορίας. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί το μικροδιήγημα "Στην Κίρκη" του Χούλιο Τόρι, ΜΕΞΙΚΟ (1981), σε συλλογική μετάφραση από το εργαστήριο Abanico:

"Η Ωραία Ελένη", της Άλμπα Ομίλ, ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ (1998), σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου:

Ο Σωκράτης υπήρξε πηγή έμπνευσης για το μικροδιήγημα "Κατοικίδιο ζώο", της Μόνικα Μπελέβαν, ΠΕΡΟΥ (2007), σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

"Νέες και πιο αξιόπιστες εκδοχές της Αρχαίας Ελλάδας", του Ρενέ Αβιλές Φαμπίλα, ΜΕΞΙΚΟ (1998), σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

"Οι ήρωες είναι φτιαγμένοι από μέταλλο και ξύλο"

Ο Δημήτρης Φιλιππής , τελευταίος ομιλητής, είναι συγγραφέας και καθηγητής Ισπανικής Ιστορίας και Πολιτισμού στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Επίσης, είναι επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (ΚΕΝΙ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Ο Δημήτρης Φιλιππής μίλησε κατ’ αντιστροφή για την επιρροή της Λατινικής Αμερικής στην ελληνική λογοτεχνία. Με αφορμή το ποίημα του Ν. Εγγονόπουλου, "Μπολιβάρ ένα ελληνικό ποίημα΄", ο ομιλιτής βρήκε κοινά σημεία ανάμεσα σε αυτό το έργο και στο μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, "Ο στρατηγός μες στον λαβύρινθό του". Σύμφωνα με τον Δ.Φιλιππή, σε αμφότερα τα έργα ο Απελευθερωτής Μπολίβαρ εξανθρωπίζεται, καθότι «είναι φτιαγμένος από μέταλλο και από ξύλο» και έτσι «λυτρώνεται», τόσο ως ιστορικό πρόσωπο όσο και ως λογοτεχνικός ήρωας.

Eπίσης, o συγγραφέας και καθηγητής περιέγραψε αφενός πώς ο «Μπολιβάρος» ενέπνευσε την ελληνική επανάσταση και αφετέρου πώς ο «Μπολιβάρ» (με τον τόνο στη λήγουσα) ενέπνευσε τον Εγγονόπουλο και μέσω αυτού την ελληνική αντίσταση. Στην αρχή της ομιλίας του, αναφέρθηκε και στον «Μπολίβαρ, ως προσωπικότητα αναφοράς για την ιδέα του πανισπανισμού», σύμφωνα με τον Ουναμούνο, ο οποίος θεωρεί ότι «οι συλλογικές πολιτισμικές πατρίδες», όπως ακριβώς η «ισπανικότητα (hispanidad)» και η «ελληνικότητα» (ή ο ελληνισμός), έχουν ανάγκη να βγάζουν από τη μήτρα τους «μύθους» σαν τον Μπολίβαρ, «που είναι ωραίος σαν Έλληνας», και να στηρίζονται σε αυτούς.



Η συγκεκριμένη ομιλία -που μάλλον κέρδισε το μεγαλύτερο μέρος του ενδιαφέροντος του κοινού, αν κρίνω από τις ερωτήσεις που ακολούθησαν- βασίστηκε σε δύο προηγούμενες μελέτες του Δημήτρη Φιλιππή, οι οποίες είναι: 1. Σιμόν Μπολίβαρ, ο Απελευθερωτής, Ιστορικά/ Ελευθεροτυπία, , τχ. 76 (29-3-2001), και 2. Excitador Hispaniae/Libertador. “Bolívar unamunesco”: Un discurso sobre la civilización española, στα Πρακτικά Συμποσίου για τον Μπολίβαρ και τον Μιράντα, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα Ισπανικής Γλώσσας και Πρεσβεία Βενεζουέλας, Μάρτιος 2011 (υπό έκδοση).

Ύστερα από αρκετές ερωτήσεις εκ μέρους του κοινού και διευκρινίσεις από τους ομιλητές, την εξαιρετικά οργανωμένη και ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα και διδακτική εκδήλωση έκλεισε με σύντομο χαιρετισμό ο "οικοδεσπότης" Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος.