Τριάντα πέντε χρόνια μετράει η ισπανική δημοκρατία -από τον θάνατο του Φράνκο το 1975- και σχεδόν άλλα τόσα έχουν περάσει από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ομως, σε αντίθεση με εμάς, οι Ισπανοί κατάφεραν σε αυτό το διάστημα να αναπτύξουν σε ζηλευτό βαθμό μια αρχιτεκτονική με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Μια αρχιτεκτονική που συμβάλλει στην αναβάθμιση σε πολλούς τομείς: την υγεία, την κατοικία, την παιδεία, τις μεταφορές, τον αθλητισμό, τον πολιτισμό, το περιβάλλον.

Έμφαση στην αποκέντρωση

Δεν είναι μόνο η κρατική οικονομική υποστήριξη κατασκευών με κοινωνικό προσανατολισμό, αλλά και η κινητοποίηση των ιδιωτών, όπως και η σωστή εκμετάλλευση των ευρωπαϊκών κονδυλίων γι' αυτόν το σκοπό. Δεν είναι μόνο οι υποδομές που έχουν γίνει, αλλά και η ανάδειξη νέων αισθητικών μορφών και η προβολή των δημιουργών. Αρκεί να δει κανείς την έκθεση «35+ Οικοδομώντας τη δημοκρατία: 35 χρόνια ισπανικής κοινωνικής αρχιτεκτονικής» που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, σε συνεργασία με την πρεσβεία της Ισπανίας (έως τις 9/5), για να καταλάβει κανείς πώς και γιατί η ισπανική αρχιτεκτονική κρατάει μια από τις πρώτες θέσεις στην παγκόσμια πρωτοπορία.

Αν την εποχή του Φράνκο η αρχιτεκτονική ανάπτυξη ήταν περιορισμένη και κατευθυνόμενη, από το 1975 το κράτος έδειξε το δημοκρατικό του πρόσωπο με δημόσιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και με την αποκέντρωση. «Αντί να χτιστεί ένα ακόμα μεγάλο νοσοκομείο στη Μαδρίτη, χτίστηκαν πολλά άλλα μικρότερα στην περιφέρεια», μας εξηγεί ο καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Μαδρίτης Αντόνιο Ρουίζ Μπαρμπαρίν, που συνεπιμελείται την έκθεση.

Εκείνη την εποχή άρχισαν να αναδεικνύονται ορισμένοι από τους «δασκάλους» της ισπανικής αρχιτεκτονικής, όπως οι Χοσέ Αντόνιο Κοράλες και Ραμόν Βάσκες Μολεζούν, που υπογράφουν το κτίριο της Τράπεζας Bankunion στη Μαδρίτη. «Τα έργα τους είναι μοντέρνα και βρίσκονται σε διάλογο με τη φύση και το περιβάλλον, ενώ το υλικό που συνήθως χρησιμοποιούν είναι το τούβλο, καθώς στην Ισπανία υπάρχει άφθονος άργιλος», τονίζει ο επιμελητής.

Η έκθεση, που αποτελείται από μεγάλες φωτογραφίες και μακέτες, δείχνει ένα χαρακτηριστικό έργο από κάθε χρονιά, που σηματοδοτεί τάσεις. Η Piaza de Sants στη Βαρκελώνη, για παράδειγμα, εγκαινίασε το 1983 μια σειρά από τις λεγόμενες «σκληρές πλατείες», όπου το μπετόν κυριαρχεί, ωστόσο οι σχεδιασμένες διαδρομές, ο φωτισμός, το στοιχείο του νερού δημιουργούν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Ομως και η αντίληψη για τη χρήση των χώρων αλλάζει: Ενα παλιό ορυχείο στη Βαρκελώνη μετατράπηκε σε κοιμητήριο από τους αρχιτέκτονες Ενρίκε Μιράλες και Κάρμε Πινός.

Το 1992 ήταν μια χρονιά-ορόσημο. Η Βαρκελώνη φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και η Σεβίλη τη διεθνή ΕΧΡΟ. «Η αξιοποίηση των αθλητικών κέντρων και των άλλων έργων στη Βαρκελώνη ήταν καθολική. Η πόλη αναδιαρθρώθηκε ριζικά, ενώ στη Σεβίλη τα έργα περιορίστηκαν σε ένα μικρό κομμάτι, έξω από το κέντρο».

Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν οι Ισπανοί στην «κοινωνική κατοικία», όπου συνεισφέρει και ο ιδιωτικός τομέας. «Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη στην έρευνα για την κατοικία», τονίζει ο Α. Ρ. Μπαρμπαρίν. «Κάθε μήνα γίνονται περίπου 20 διαγωνισμοί από τους οποίους αναδύονται νέοι αρχιτέκτονες». Εξωτερικά και εσωτερικά, αυτές οι κατοικίες δεν μοιάζουν καθόλου με εργατικές. «Βάσει νόμου πρέπει να έχουν τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά με τις πολυτελείς κατοικίες, ενώ κάθε χρόνο ορίζεται η τιμή τους ανά τετραγωνικό μέτρο».

Οι Ισπανοί πρωτοπορούν και στην «πράσινη» αρχιτεκτονική. Ηδη από το 1997 ένα εγκαταλειμμένο κτίριο έξω από τη Μαδρίτη έγινε εργοστάσιο ανακύκλωσης σκουπιδιών, που εξοικονομεί ενέργεια από τον κήπο της οροφής. «Ο νέος ρυθμιστικός νόμος ορίζει οι στέγες των σπιτιών να έχουν κήπους και το 28% της ενέργειας ενός κτιρίου να καλύπτεται από φυσικές πηγές, από τον ήλιο, το νερό κ.λπ.», εξηγεί ο ξεναγός μας στην έκθεση.

Μιμούνται μορφές

Οι καινοτομίες και η πολυμορφία εντυπωσιάζουν: οι κυβιστικές φόρμες του Ε. Αρόγιο σε έναν βρεφικό σταθμό στη Βισκάγια, τα παιχνίδια του φωτός με τη σκιά στο Πολιτιστικό Κέντρο που σχεδίασε ο Ρ. Μονεό στο Σαν Σεμπαστιάν, η πολύχρωμη κυματιστή στέγη που μεταμόρφωσε τη λαϊκή αγορά Santa Caterina στη Βαρκελώνη, η νέα πτέρυγα του αεροδρομίου στη Μαδρίτη με τις οργανικές φόρμες, το Κέντρο Σύγχρονης Καλλιτεχνικής Δημιουργίας στην Κόρδοβα, που μοιάζει με κερήθρα, η εκκλησία που εμπνεύστηκαν οι Βίσενς και Αμπενγκόζαρ παραπέμπει σε τηλεσκόπιο και η κατοικία που σχεδίασε στην Τζερόνα ο Ε. Ρουίζ Γκέλι μιμείται τη δομή του κυττάρου.

«Σήμερα δεν μιλάμε για συγκεκριμένο ισπανικό ύφος, ο ίδιος ο αρχιτέκτονας κάνει τη διαφορά», λέει ο επιμελητής. «Και ασφαλώς πιο σημαντικό από τον αρχιτέκτονα είναι η κοινωνική λειτουργία του κτιρίου. Γιατί, εάν αφαιρέσουμε από την αρχιτεκτονική την κοινωνική της διάσταση, τότε αυτή πεθαίνει».

Πώς όμως έφτασε η Ισπανία σε τέτοιο σημείο αρχιτεκτονικής ανάπτυξης; Είναι ένα σύνολο παραγόντων. «Ο δημόσιος τομέας έχει συνειδητοποιήσει ότι η αρχιτεκτονική είναι σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη της κοινωνίας. Κι ακόμα, η διδασκαλία της αρχιτεκτονικής προωθεί την πρωτότυπη ιδέα και όχι την αντιγραφή. Σήμερα η κοινωνία μας έχει καλύψει τις βασικές της ανάγκες και έχει φτάσει σε σημείο να απαιτεί η ίδια την ποιότητα και την ποσότητα στην αρχιτεκτονική».
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, πολλά άλλα μεγάλα έργα έχουν δρομολογηθεί γαι τα επόμενα χρόνια. Ο Μπαρμπαρίν δεν φοβάται πως η οικονομική κρίση θα τα ματαιώσει. «Ολα αυτά τα χρόνια περάσαμε διάφορες κρίσεις και μάθαμε ότι μπορούμε να κάνουμε αρχιτεκτονική με λίγα χρήματα. Αν περιορίσουμε τα αμιγώς διακοσμητικά στοιχεία και χρησιμοποιήσουμε πιο φτηνά υλικά, τότε θα είμαστε κερδισμένοι».

Πηγή: enet.gr