Η νεότερη ιστορία της Ισπανίας ξεκινά με την κατάλυση του κράτους των Βησιγότθων τον 8ο αιώνα μ.Χ. από τους Άραβες, οι οποίοι κυριαρχούν πια σ' όλη τη χώρα, εκτός από τα βορειότατα τμήματά της, όπου ιδρύθηκαν μικρά φεουδαρχικά χριστιανικά κράτη και κατόρθωσαν να περιορίσουν τη δύναμη των Αράβων, ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες. Η ανάπτυξη των χριστιανικών βασιλείων στα βόρεια της χερσονήσου και η κατοπινή αυτόνομη επέκτασή τους προς το νότο κατά την ανακατάληψη της χερσονήσου από τους χριστιανούς δημιούργησε τις ρίζες του διαχρονικού προβλήματος των αυτόνομων περιφερειών του μετέπειτα Ισπανικού κράτους.
Η ιστορία της Ισπανίας για περίπου 7 αιώνες είναι μια αδιάλειπτη σταυροφορία για την ανακατάληψη (Reconquista) όλης της Ιβηρικής χερσονήσου από τους χριστιανούς. Από τον 11ο αιώνα αρχίζει η ένδοξη περίοδος της Reconquista με την κατάληψη του Τολέδο και σταδιακά του μεγαλύτερου τμήματος της Ανδαλουσίας. Τον 13ο αιώνα το αραβικό κράτος περιορίζεται στο νότιο τμήμα της χερσονήσου γύρω από την Γρανάδα η οποία θα καταληφθεί τελευταία από τους σταυροφόρους στα 1492.
Στα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την ένωση των χριστιανικών κρατιδίων σ' ενιαίο κράτος, οι Άραβες εκδιώχθηκαν εντελώς από την Ιβηρική χερσόνησο. Αυτή η νίκη συνέπεσε με την ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο που ήρθε σαν αποτέλεσμα των συστηματικών εξερευνήσεων της γης, που έγιναν από Ισπανούς και Πορτογάλους θαλασσοπόρους. Η ανακάλυψη και αποίκηση της Αμερικής έκανε την Ισπανία μεγάλη αποικιακή δύναμη (ακόμη και σήμερα η ισπανική παρουσία είναι έντονη στην αμερικανική ήπειρο. Η ισπανική είναι η πέμπτη γλώσσα στον κόσμο και ομιλείται από 170 εκατομμύρια ανθρώπους).
Η δύναμη της Ισπανίας έφτασε στο κατακόρυφο την εποχή του Κάρολου Ε' και του γιου του Φίλιππου Β'. Στο τέλος του 16ου όμως αιώνα, αρχίζει η παρακμή της Ισπανίας. Το 1704 οι Άγγλοι, για να ελέγχουν τη ναυσιπλοΐα, κατέλαβαν το βράχο του Γιβραλτάρ, τον οχύρωσαν και τον κατέχουν ακόμα.
Στις αρχές του 16ου αιώνα έχει πλέον ολοκληρωθεί η ενοποίηση του ισπανικού κράτους στα σημερινά γεωγραφικά του όρια, όμως οι διαφορές είναι έντονες και σε πολλούς τομείς. Τα μετέπειτα χρόνια χαρακτηρίζονται από την βασιλεία του Γερμανού αυτοκράτορα Καρόλου Ι και την δυναστεία των Αψβούργων με το όραμα να κατακτήσει τον κόσμο και να εδραιώσει τους θεσμούς και τον πολιτισμό της Καστίλλης. Κάνει αδιάκοπους πολέμους με Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες για την κυριαρχία στην θάλασσα, κατακτά την αμερικάνικη ήπειρο σφαγιάζοντας τους γηγενείς λαούς αφανίζοντας τεράστιους πολιτισμούς. Η στρατιωτική ισχύς της αυτοκρατορικής Ισπανίας και των βασιλέων της χρησιμοποιείται για την γεωγραφική και θρησκευτική ενοποίηση των υπηκόων της, ως όργανο προπαγάνδας και υπεράσπισης της ρωμαικαθολικής πίστης στις αποικίες και για τον εκχριστιανισμό τους. Η Ιερά Εξέταση εξυπηρετεί τα συμφέροντα των βασιλέων της Ισπανίας εξολοθρεύοντας χιλιάδες αλλόθρησκων. οι βασιλείς επιδιώκουν να επιβάλουν με αυταρχικό τρόπο την θρησκευτική, οικονομική, γλωσσική και θεσμική ομογενοποίηση της χερσονήσου δίχως να το καταφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Ο σκοπός όλων των βασιλέων δεν είναι άλλος από την επιβολή των θεσμών της Καστίλης σε όλη την χερσόνησο, ο συγκεντρωτισμός όλων των αρμοδιοτήτων στην εξουσία του βασιλιά.Οι διαρκείς πόλεμοι εξασθενούν την Ισπανία και την καθηλώνουν.Ο αυταρχισμός των βασιλέων και η εξαθλίωση του λαού προκάλεσε σταδιακά αλυσιδωτές αντιδράσεις με την εξέγερση της Πορτογαλίας, της Ανδαλουσίας, της Καταλωνίας και άλλων περιοχών.
Τα βασικά χαρακτηριστικά που συνέτειναν στον πολιτικό και πολιτισμικό κατακερματισμό της Ισπανίας σε μια συνομοσπονδία αυτόνομων περιφερειών ώστε σήμερα πλέον να μην μπορούμε να μιλήσουμε για ένα έθνος με κοινή γλώσσα, πολιτισμό και ιστορία παρά για ένα απλό γεωγραφικό προσδιορισμό υπό το όνομα Ισπανία είναι α) γεωγραφικά με ορεινούς όγκους και απομωνομένες γεωγραφικές ενότητες β)εθνογραφικά που κυριαρχούν οι κάτοικοι λατινικής καταγωγής, βορειοδυτικά οι βάσκοι που είναι κέλτικης καταγωγής καθώς και εβραίοι που ήταν εγκατεστημένοι στο νότο. γ) κοινωνικά υπήρχε μεγάλη απόκλιση και αντίθεση μεταξύ γεωργών, εμπόρων, χωρικών και ευγενών, η εξαθλίωση του λαού ήταν πολύ έντονη δ) θρησκευτικά υπήρχε η συμβίωση των χριστιανών με τους εβραίους που τερματίστηκε με τον άγριο διωγμό και την δαιμονοποίηση χιλιάδων εβραίων από την χερσόνησο το 1492 ε)γλωσσικά υπάρχει μια πολυγλωσσία με την ύπαρξη 5 κύριων γλωσσικών ομάδων(καστιλιάνικα-καταλανικά-λουζιτανικά-γκαγιέγο-βασκικά αλλά και αραβικά) καθώς και τοπικών διαλέκτων που καθιστούν δυσχερή κάθε απόπειρα πολιτισμικής ενοποίησης της χερσονήσου.
Από τον 17ο αιώνα και την μεταρρύθμιση των Βουρβώνων ακολουθείται μια ειρηνική περίοδος οικονομικής ανασυγκρότησης. Συμερασματικά μπορούμε να πούμε ότι απέτυχε ο απόλυτος γραφειοκρατικός συγκεντρωτισμός της Μαδρίτης μη μπορώντας να καταστείλει αποτελεσματικά όλες τις φυγόκεντρες δυνάμεις των πολυάριθμων συμβουλίων, τοπικών βουλών και επιτροπών και να καταστήσει ομοιόμορφες δομές και τρόπους δράσης. Στις αρχές του 18ου αιώνα συμπληρώθηκε η ισπανική παρακμή, όταν κηρύχτηκαν ανεξάρτητες οι αμερικανικές αποικίες της. Εξαιτίας της επανάστασης της Κούβας κηρύχτηκε το 1898 ο ισπανοαμερικανικός πόλεμος, όπου η Ισπανία νικήθηκε και έχασε την Κούβα, το Πόρτο Ρίκο και τις Φιλιππίνες.
Ο 19ος αιώνας βρίσκει την χώρα κατακτημένη από τους Γάλλους και υπό την διοίκηση του αδερφού του Ναπολέοντα, Ιωσήφ. Η εκδίωξη των Γάλλων οδηγεί στο 1ο σύνταγμα της Ισπανίας (1812) που προβλέπει την διαίρεσή της σε επαρχίες που διοικούνται από ένα ανώτατο άρχοντα.
Οι καρλικοί εμφύλιοι πόλεμοι συγκλόνισαν την Ισπανία σε όλο τον 19ο αιώνα θυμίζοντας σε όλους ότι η δυναμική των αυτονομιστικών κινημάτων εναντίον της κεντρικής εξουσίας της Μαδρίτης δεν είχε καταλαγιάσει ποτέ. Κάθε προσπάθεια για εκδημοκρατισμό και αυτονομία βρίσκει αντιμέτωπους την μοναρχία, τον κλήρο και την αριστοκρατία της Καστίλης, κανένα από τα συντάγματα του 19ου αιώνα δεν κάνει αναφορά στην αυτονομία των περιφερειών. Η αρχή του 20ου αιώνα χαρακτηρίζεται για την αναβίωση των εθνοτήτων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους Η διαμάχη μεταξύ κεντρικού κράτους και των περιφερειών θα οδηγήσει από τις αρχές του 20ου αιώνα στην αναβίωση των εθνοτήτων των Βάσκων και των Καταλανών με αποσχιστικές τάσεις από το κράτος της Μαδρίτης και μετέπειτα στα δραματικά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου(1936-1939).
Ο εμφύλιος πόλεμος 1936-1939.
Το 1936 ξέσπασε φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 2 1/2 χρόνια (1936-1938). Σ' αυτόν, ο στρατηγός Φράνκο έγινε αρχηγός φασιστικής επανάστασης και επικράτησε με τη βοήθεια της Γερμανίας και της Ιταλίας. Ο Ισπανικός εμφύλιος ήταν η κορυφή του παγόβουνου και η τραγική απόληξη μιας σειράς δραματικών αντιφάσεων ανάμεσα στο καθεστώς της Καστίλης και τις άλλες εθνότητες που ζούσαν στην χερσόνησο. Οι σημαντικότερες από αυτές, οι Βάσκοι και οι Καταλανοί θεωρούσαν ότι είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου να τεθούν επί τάπητος συγκεκριμένα ζητήματα και να απαιτηθούν από την κεντρική εξουσία της Μαδρίτης.
Ειδικά η Καταλωνία άρχισαν να διεκδικούν την αναγνώριση της καταλανικής εθνότητας, της γλώσσας, του πολιτισμού και της ιστορίας κυρίως από την εποχή της renaixenca, της καταλανικής αναγέννησης που έδωσε πνοή και όραμα στην καταλανική εθνική συνείδηση στα τέλη του 19ου αιώνα. Στόχος των καταλανών είναι η απόκτηση εκτεταμένης αυτονομίας ενώ οι πιο ριζοσπαστικοί διεκδικούσαν την δημιουργία καταλανικού κράτους στα πλάισια μια ομοσπονδιακής Ισπανίας. Η δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα (1923-1930) αποτέλεσε τροχοπέδη των κάποιων δειλών βημάτων που είχαν γίνει προς την αυτονομία της καταλωνίας και των άλλων περιφερειών. Παρά το γεγονός ότι για πρώτη φορά δημιουργήθηκε ένα νομοθετικό πλάισιο για τοπική αυτοδιοίκηση και στα νομικά κείμενα χρησιμοποιείται η λέξη ''περιφέρεια'' οι πραγματικές προθέσεις του δεν ήταν άλλες παρά η ενδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας. Ο έλεγχος από το Ισπανικό κράτος διασφαλιζόταν με τον διορισμό στην περιφέρεια ενός κυβερνήτη, ενώ η κεντρική εξουσία θα μπορούσε να διαλύσει την περιφέρεια με την επίκληση λόγων δημόσιας τάξης ή εθνικού συμφέροντος. Έτσι το 1925 με βασιλικό διάταγμα και με το πρόσχημα για την άμυνα της εθνικής ενότητας καταδικάζεται η αποσχιστική δράση και καταργούνται οι περιφερειακές συνελεύσεις και η καταλανική γλώσσα στις δημόσιες υπηρεσίες της καταλωνίας. Η περίοδος της 2ης αβασίλευτης δημοκρατίας (1931-1939) είναι περίοδος αναταραχών και ένοπλης αντιπαράθεσης της φασιστικής με την δημοκρατική ιδεολογία. Ουσιαστικά η περίοδος αυτή δεν είναι παρά ένα διάλειμμα στην αυταρχική και συγκεντρωτική εξουσία της Μαδρίτης που θα κορυφωθεί με το φρανκικό καθεστώς. Με τις εκλογές του 1931 αποκαταστάθηκε προσωρινά η δημοκρατική ομαλότητα με τη νίκη των δημοκρατικών δυνάμεων και οι δυνάμεις της αριστεράς την ίδια κιόλας μέρα ανακήρυξαν στην Βαρκελώνη την Καταλανική δημοκρατία στα πλαίσια μιας συνομοσπονδίας με τις άλλες δημοκρατίες της Ισπανίας. Το Σύνταγμα του 1931 προσπάθησε για πρώτη φορά να λύσει το πρόβλημα της περιφερειακής αυτονομίας αλλά δεν τέθηκε ουσιαστικά ποτέ σε ισχύ λόγω του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε.
Το 1936 διενεργούνται γενικές εκλογές αλλά οι πολιτικές δυνάμεις είναι κατακερματισμένες σε πολυάριθμα πολιτικά κόμματα, ωστόσο οι βασικές τάσεις είναι το καθολικό και συντηρητικό Εθνικό μέτωπο απέναντι στο αριστερό Λαϊκό μέτωπο το οποίο αναδείχθηκε και ο νικητής των εκλογών. Στις 18-7-1936 ορισμένοι στρατηγοί ανάμεσά τους και ο Φράνκο στασιάζουν κατά της νόμιμης κυβέρνησης και σε όλη την χώρα ξεσπούν αντιδράσεις. Ο Φράνκο βοηθήθηκε ιδιαίτερα από την φασιστική Ιταλία και την χιτλερική Γερμανία, και έτσι την 1η Απριλίου 1939, εγκαθίδρυσε στη χώρα δικτατορία. Η ουδέτερη στάση που διατήρησε η Ισπανία και κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, έδωσε την ευκαιρία στον δικτάτορα να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του και να αναγνωριστεί μετά το τέλος του πολέμου από τις δυνάμεις της Δύσης. Η χώρα διαιρείται σε 2 ζώνες, οι στασιαστές και πραξικοπηματίες επικρατούν σε εκείνες τις περιοχές που είχε κερδίσει η δεξιά στις τελευταίες εκλογές ενώ στα μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα κυριαρχεί το Λαϊκό μέτωπο. Οι στρατηγοί καταλαμβάνουν την εξουσία με το πρόσχημα ότι θέλουν να επαναφέρουν την τάξη και να υπερασπισθούν την καθολική θρησκεία έφεραν το χάος στη χώρα.
Συμπερασματικά, 2 ήταν οι κύριες αιτίες του πολέμου: α) ο φόβος των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων ότι θα χάσουν την ηγεμονική τους θέση από τις ανερχόμενες δυνάμεις της αριστεράς και από την επερχόμενη κοινωνική επανάσταση και β) η αντιπαράθεση 2 διαφορετικών κοσμοθεωριών και αντιλήψεων αναφορικά με την οργανωτική δομή του Ισπανικού κράτους. Οι στρατηγοί συνασπιζόμενοι από τους φαλαγγίτες(άκρα δεξιά) την Εκκλησία και τα ανώτερα εισοδηματικά και μικροαστικά στρώματα επιθυμούσαν μια ενιαία και αδιαίρετη χώρα δίχως περιφερειακές αυτόνομες διοικήσεις, αλλά ένα κράτος διαρθρωμένο συγκεντρωτικά με άξονα την Μαδρίτη. Αντίθετα στο Ρεμπουπλικανικό στρατόπεδο συσπειρώνονται τα εργατικά και αγροτικά στρώματα, οι Βάσκοι και οι Καταλανοί στο σύνολό τους. Η μεγαλύτερη τραγωδία της Ισπανικής ιστορίας μόλις άρχισε.
Το βασικό σύνθημα του φρανκικού καθεστώτος και του εθνικού κράτους που οραματίστηκε, είναι μια ενιαία και αδιαίρετη Ισπανία δίχως περιφερειακές διαφοροποιήσεις. Τον Ιούνιο του 1937 καταλαμβάνεται από τον φρανκικό στρατό η χώρα των βάσκων και τον Απρίλη του 1938 η Καταλωνία... Ένα χρόνο μετά, τον Απρίλη του 1939 τελείωνει ο εμφύλιος με την οριστική νίκη του Φράνκο που κατά την διάρκεια της δικτατορίας του (1939-1975) η Ισπανία θα κυβερνηθεί συγκεντρωτικά καταργώντας κάθε περιφερειακή αυτονομία και ελευθερία. Σε όλη του τη διάρκεια το φρανκικό καθεστώς προσπάθησε απεγνωσμένα να εξαλείψει οτιδήποτε θύμιζε στους Ισπανούς ότι δεν αποτελούν μια ενιαία εθνότητα, απαγορεύτηκε η λειτουργία της εκκλησίας στα καταλανικά, αποσύρθηκαν βιβλία που αανφέρονταν στην ύπαρξη διαφόρων εθνοτήτων, απαγορεύτηκαν τοπικοί χοροί, γιορτές και η καταλανική γλώσσα. Το μόνο μέρος που μπορούσε κανείς να πάει ήταν το γήπεδο της Μπαρτσελόνα... Τόσο στην Καταλωνία όσο και στην χώρα των Βάσκων αναπτύχθηκε έντονη αντιφρανκική δραστηριότητα και η κύρια δύναμη αντιπαράθεσης στο καθεστώς εκφράζεται μέσα από τα αριστερά κόμματα και τους κομμουνιστές. Με το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου οργανώνεται η αντίσταση στη χώρα των Βάσκων και το 1959 δημιουργείται η περίφημη Ε.Τ.Α. Η μεγαλύτερη αδυναμία των περιφερειακών κομμάτων ήταν η αδυναμία να συμφωνήσουν σε μια ενωμένη φωνή κατά του Φράνκο. Οι Βάσκοι και οι Καταλανοί είχαν διαφορετικές προτεραιότητες και τα περιφερειακά κόμματα αδυνατούσαν να βρούν κοινό άξονα αναφοράς.
Το 1975, με το θάνατο του Φράνκο, στέφθηκε βασιλιάς της Ισπανίας ο Χουάν Κάρλος των Βουρβόνων και διέλυσε το δικτατορικό κράτος του Φράνκο κηρύσσοντας το 1977 τις πρώτες ελεύθερες εκλογές, αρχίζοντας έτσι μια νέα δημοκρατική εποχή για την Ισπανία Ο Βασιλιάς έχει δικαίωμα βέτο και πλαισιώνεται από το συμβούλιο του στέμματος και το συμβούλιο του κράτους. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από τον πρωθυπουργό και το υπουργικό συμβούλιο, ενώ η νομοθετική από το κογκρέσο και την γερουσία.
Πηγές: Livepedia, Penya Barcelonista d'Atenes