Η ονομασία magos προέρχεται από τη λατινική magi και αυτή από την ελληνική «μάγοι». Αυτός ο όρος είχε διαφορετική σημασία από τη σημερινή, ήταν ένας τίτλος που δινόταν στις τάξεις του ιερατείου των ζωροαστριστών. Σαν μέρος της θρησκείας τους, οι ιερείς έδιναν ιδιαίτερη σημασία στους αστερισμούς, κερδίζοντας έτσι διεθνή φήμη στον τομέα της αστρολογίας.
Η μορφή των βασιλέων Μάγων προέρχεται από τις ιστορίες για τη Θεία Γέννηση, ορισμένες από τις οποίες συμπεριλαμβάνονται στα ευαγγέλια που αποτελούν σήμερα την Καινή Διαθήκη της Βίβλου. Συγκεκριμένα, το ευαγγέλιο του Ματθαίου είναι η μοναδική βιβλική πηγή που αναφέρει κάποιους μάγους (που δεν ήταν τρεις, ούτε βασιλείς), οι οποίοι καθοδηγούμενοι από ένα αστέρι, ψάχνουν το «βασιλέα των Ιουδαίων που γεννήθηκε» στην Ιερουσαλήμ, τερματίζοντας την αναζήτησή τους όταν βρίσκουν το νεογέννητο Χριστό στη Βηθλεέμ, στον οποίο προσφέρουν χρυσό, λιβάνι και σμύρνα. Οι αρχαίες παραδόσεις που δεν εμφανίζονται στη Βίβλο, τους αποδίδουν τα ονόματα: Μελχιόρ, Βαλτάσαρ και Γασπάρ, πιθανότατα Ζωροάστρες ιερείς προερχόμενοι από την Περσία. Επιπλέον, τα ονόματα διαφέρουν σύμφωνα με τη συριακή παράδοση. Σύμφωνα με μεταγενέστερες ερμηνείες, οι Μάγοι προέρχονταν από την Αφρική, την Ευρώπη και την Ασία αντίστοιχα.
Αναφορά στη Βίβλο
Είναι λίγα τα όσα αναφέρονται στο ευαγγέλιο του Ματθαίου για τους Σοφούς της Ανατολής. Επίσης δεν αναφέρεται συγκεκριμένος αριθμός μάγων.
Όταν γεννήθηκε λοιπόν ο Ιησούς στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας επί των ημερών του βασιλέως Ηρώδη, έφτασαν από την Ανατολή στα Ιεροσόλυμα κάποιοι μάγοι, λέγοντας: Πού βρίσκεται ο βασιλιάς των Ιουδαίων που μόλις γεννήθηκε; (Ματθαίος2, ι-2, εκδοχή Ρέινα-Βαλέρα 1960).
Και, μπαίνοντας στο σπίτι, είδαν το Παιδί με τη Μητέρα Του Μαρία, και γονατίζοντας, τον προσκύνησαν, και ανοίγοντας τα δώρα τους, προσέφεραν χρυσό, λιβάνι και σμύρνα (Ματθαίος 2, 11, εκδοχή Ρέινα-Βαλέρα 1960).
Αν και φαίνεται παράδοξο, παγανιστές ιερείς (η μαγεία κατακρίνεται αυστηρά τόσο στην Παλαιά όσο και την Καινή Διαθήκη) να εμφανίζονται να αποδίδουν τιμές στο Μεσσία, πρέπει να έχουμε υπόψη πως ο ελληνικός όρος «μάγος» (mago) δε χρησιμοποιούταν μόνο για τους εξασκώντες τη μαγεία. Χρησιμοποιείται επίσης για να χαρακτηρίσει τους σοφούς (έτσι ονομάζονται οι Μάγοι σε διάφορες εκδοχές της αγγλικής Βίβλου) ή ειδικότερα, τους επιστήμονες. Πράγματι, επίσης φέρονται να γνωρίζουν τις Γραφές (Ματθαίος2: 5-6). Συνήθως είναι αποδεκτό οι μάγοι αυτοί να ανήκουν στο ζωροαστρισμό.
Ο Άγιος Ματθαίος μας δίνει να καταλάβουμε πως ήταν αστρολόγοι που γνώριζαν με ακρίβεια την κίνηση του Άστρου (2:7). Αν και είχαν καλές προθέσεις, η επίσκεψή τους προκαλεί γενική αναστάτωση και ξυπνά την ανησυχία του Ηρώδη (2:3), ο οποίος έβλεπε στο νέο Μεσσία έναν αντίπαλο. Αν και ήταν γέρος και είχε κυβερνήσει για περισσότερο από 30 χρόνια, ο Ηρώδης τους παρακαλεί να επιβεβαιώσουν τον ακριβή τόπο γέννησης του Μεσσία (2:8) με σκοπό να μπορέσει έτσι να ξεφορτωθεί τον πιθανό ανταγωνιστή του. Οι Σοφοί, ανυποψίαστοι, βρίσκουν το Παιδί, του αποδίδουν τιμές και δώρα – χρυσό, λιβάνι και σμύρνα (2:11). Ένας άγγελος ειδοποιεί τους Μάγους για τις προθέσεις του Ηρώδη (2:12) , έτσι δεν επιστρέφουν από το μέρος που εκείνος βρισκόταν. Έξαλλος, ο βασιλιάς διατάζει να θανατωθούν όλα τα βρέφη κάτω του ενός έτους. Έως τότε, ο Ιωσήφ είχε ειδοποιηθεί με όνειρο (2:13) πως έπρεπε να διαφύγει στην Αίγυπτο με την οικογένειά του.
Με βάση την ιστορία αυτή, ξετυλίχθηκαν διάφοροι μύθοι σχετικά με τα γεγονότα και το χαρακτήρα των τριών αυτών ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου του υποτιθέμενου ως αληθινού.
Άλλες ερμηνείες
Σύμφωνα με την ερμηνεία του Josè Luis Sicre, την εποχή που γράφτηκε το ευαγγέλιο Αγίου Ματθαίου σημειωνόταν αύξηση του αριθμού των παγανιστών που ασπάζονταν το χριστιανισμό, σε σύγκριση με τους ίδιους τους Ιουδαίους. Η προσθήκη της ιστορίας των Μάγων της Ανατολής στο ευαγγέλιο του Ματθαίου υπογραμμίζει πως, αν οι ξένοι έρχονται και τον προσκυνούν (ασπάζονται το χριστιανισμό) πώς δεν αντιλαμβάνεστε την παρουσία Του ανάμεσά σας;
Μύθος
Η πιο γνωστή παράδοση διηγείται πως ήρθαν τρεις, από την Ανατολή, οδηγούμενοι από ένα αστέρι (γνωστό ως Αστέρι της Βηθλεέμ) που τους οδήγησε ως τη Βηθλεέμ. Εκεί έψαξαν για το νεογέννητο Ιησού και τον προσκύνησαν, προσφέροντας χρυσό (που συμβολίζει τη βασιλική του φύση, σαν δώρο που δινόταν στους βασιλείς), λιβάνι (που συμβολίζει τη θεϊκή του φύση, καθώς χρησιμοποιόταν στους βωμούς κατά τη θεϊκή λατρεία), και σμύρνα (συστατικό με το οποίο αρωμάτιζαν τους νεκρούς, που συμβολίζει το μελλοντικό Πάθος και θάνατο του Ιησού). Πριν φτάσουν, συναντούν το βασιλιά Ηρώδη το Μέγα στα Ιεροσόλυμα, ο οποίος με πονηριά τους προειδοποιεί να τον ειδοποιήσουν κατά την επιστροφή τους σχετικά με την ακριβή τοποθεσία γέννησης του Βρέφους, ώστε κι αυτός να τον τιμήσει (ενώ ήθελε να τον θανατώσει, γι’ αυτό και διέταξε τη Σφαγή των Νηπίων).
Η ιστορία συνεχίζεται με την εμφάνιση ενός αγγέλου στους Τρεις Μάγους, που τους ειδοποιεί για τον κίνδυνο που διέτρεχε ο Ιησούς αν αυτοί υπάκουαν στην επιθυμία του Ηρώδη, έτσι δε γύρισαν από τον ίδιο δρόμο. Φαίνεται πως, μόνο από το γεγονός πως στο ευαγγέλιο αναφέρονται τρία δώρα (λιβάνι, χρυσός, σμύρνα), θεωρήθηκε δεδομένο πως ήταν τρία και τα άτομα που τα έφεραν. Αν και επίσης οι διαφορετικές παραδόσεις υποδεικνύουν πως ήταν δύο, τέσσερις, επτά, ακόμη και δώδεκα.
Η πρώτη φορά που αναφέρεται το όνομα με το οποίο γνωρίζουμε σήμερα τους Μάγους είναι στην εκκλησία του San Apolinar Nuovo, στη Ραβέννα της Ιταλίας. Το διάζωμα της εικόνα είναι διακοσμημένο με μωσαϊκά από τα μέσα του 6ΟΥ αι., που αναπαριστούν την Πομπή των Παρθένων. Αυτή η πομπή οδηγείται από τρία άτομα με περσική ενδυμασία και φρυγικούς σκούφους, που εμφανίζονται σε στάση προσφοράς προς την Παρθένο που κάθεται στο θρόνο με το Βρέφος στο αριστερό της γόνατο. Πάνω από τα κεφάλια τους διαβάζουμε από τα δεξιά προς τα αριστερά τα ονόματα: Γασπάρ, Μελχιόρ, Βαλτάσαρ.
Σιγά – σιγά η παράδοση πρόσθεσε κι άλλες λεπτομέρειες με τη μορφή συμβολογίας: ως αντιπρόσωποι των τριών φυλών που ήταν γνωστές κατά την αρχαιότητα, αντιπρόσωποι των τριών ηλικιών του ανθρώπου, και αντιπρόσωποι των τριών ηπείρων (Ασία, Αφρική και Ευρώπη).
Αναφορά στην άφιξη των Βασιλέων Μάγων υπάρχει επίσης στα απόκρυφα ευαγγέλια. Σύμφωνα με την απόκρυφη παράδοση, τα άτομα αυτά προέρχονταν από τον τόπο του Πρεσβύτερου Ιωάννη (αυτοκράτορα της Αβησσυνίας).
Άλλος θρύλος διηγείται πως, μετά την Ανάσταση του Ιησού, ο απόστολος Θωμάς τους συνάντησε στο Σαββά. Εκεί βαφτίστηκαν και χρίστηκαν επίσκοποι. Το έτος 70 αφού έλαβαν μαρτυρικό θάνατο, ετάφησαν στην ίδια σαρκοφάγο. Το 12ο αι. η Αγία Ελένη μετέφερε τα λείψανά τους στην Κωνσταντινούπολη. Αργότερα, ο Φεδερίκος ο Ι ο Κοκκινογένης τα μετέφερε στην Κολονία, όπου αναπαύονται μέχρι σήμερα φορώντας τις κορόνες που φορούσαν εν ζωή. Η Κολονία αναδείχθηκε μαζί με τη Ρώμη και τον Άγιο Ιάκωβο της Κομποστέλλα, σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα προσκυνήματος.
Επίσης υπάρχουν ιστορίες για την ύπαρξη ενός τέταρτου μάγου.
Ονομασία και αριθμός των Βασιλέων Μάγων
Σύμφωνα με διάφορες παραδόσεις, ο αριθμός των Μάγων ποικίλει έτσι βρίσκουμε τις παρακάτω εκδοχές:
Τρεις Μάγοι: Σύμφωνα με την παράδοση της Καθολικής εκκλησίας, οι Μάγοι ήταν τρεις, όσοι τα δώρα που έφεραν στο Θείο Βρέφος. Τους αποδίδονται τα ονόματα «Μελχιόρ», «Γασπάρ» και «Βαλτάσαρ», που είναι τα αντίστοιχα των ελληνικών «Απελικών», «Αμερίν», και «Δαμασκών», και των εβραϊκών «Μαγκαλάθ», «Γκαλγκαλάθ» και «Σερακίν». Σύμφωνα με το μύθο, τα λείψανά τους βρίσκονται στον Καθεδρικό ναό της Κολονίας (Γερμανία).
Τέσσερις Μάγοι: Άλλοι μύθοι επισημαίνουν την ύπαρξη ενός ακόμα μάγου, στον οποίο αποδίδεται το όνομα «Αρταμπάν». Η ύπαρξή του δεν βασίζεται σε βιβλικές αναφορές.
Δώδεκα Μάγοι: Οι Αρμένιοι πιστεύουν πως ήταν 12, και τους αποδίδουν 12 ονόματα. Ούτε αυτά αναφέρονται στη Βίβλο.
Οι Μάγοι είναι γνωστοί επίσης ως Άγιοι Μάγοι.
Εορτασμός
Με την πάροδο των χρόνων, στην Ισπανία και άλλες καθολικές χώρες, καθιερώθηκε ο εορτασμός των Μάγων στις 6 Ιανουαρίου (Θεοφάνεια), συνδυάζοντας την εμφάνιση του Ιησού στους μη Ιουδαίους με τη γιορτή των προσώπων αυτών, που αντιπροσωπεύουν των ειδωλολατρικό κόσμο. Σιγά-σιγά ξεχάστηκε η αρχική σημασία της λέξης «Θεοφάνεια» που έγινε συνώνυμη με την Προσκύνηση των Μάγων.
Έθιμα σχετικά με τους Τρεις μάγους
Στην Ισπανία, τη Γερμανία, και κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής, μοιράζονται δώρα στα παιδιά (και κατ’επέκτασιν στους μεγάλους) τη νύχτα της 5ης Ιανουαρίου. Η ίδια μέρα επίσης γιορτάζεται σε Αυστρία, Ιταλία, Σουηδία, Φιλανδία, Κροατία, Λιχτενστάιν, Σλοβακία και Ελβετία. Συνηθίζεται τα παιδιά να γράφουν ένα γράμμα στους Μάγους, ζητώντας τα δώρα που θέλουν να τους φέρουν, βεβαιώνοντας πως ήταν καλά παιδιά όλο το χρόνο, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, τα κακά παιδιά λαμβάνουν ένα γλυκό «κάρβουνο» αντί δώρου. Τα περισσότερα ταχυδρομεία παραλαμβάνουν τα γράμματα αυτά. Τα τελευταία χρόνια τα παιδιά στέλνουν και e-mail στους Μάγους, στην επίσημη ιστοσελίδα τους.
Μιμούμενοι τον Άγιο Βασίλη, οι Τρεις Μάγοι συχνά εμφανίζονται σε καταστήματα δώρων στα εμπορικά κέντρα, όπου τα παιδιά μπορούν να φωτογραφηθούν καθισμένα στα γόνατά τους και να τους δώσουν τα γράμματά τους. Συνήθως υπάρχει και το ανάλογο σκηνικό, με θρόνους, καμήλες, το Άστρο της Βηθλεέμ, ανατολίτικα στολίδια και ταχυδρομικό κουτί (για τα γράμματα). Στους θρόνους κάθονται οι Μάγοι (που συνήθως είναι επαγγελματίες). Πολλές φορές συμβαίνει στη θέση των Τριών να εμφανίζεται μόνο ένας μάγος. Συνοδεύονται από υπηρέτη-ιπποκόμο, που οδηγεί τα παιδιά στους Μάγους και παραλαμβάνει τα γράμματά τους.
Σε κάποιες πόλεις οι Δημοτικές Αρχές οργανώνουν την Παρέλαση των Μάγων στις 5 του Γενάρη, κατά την οποία οι Μάγοι εμφανίζονται καβάλα σε άλογα ή καθισμένοι σε άρματα, ντυμένοι με μανδύες και κορόνες – αντί για την άγνωστη φρυγική ενδυμασία. Η επόμενη μέρα, 6 του Γενάρη, είναι Εθνική Αργία. Είναι η μέρα που τα παιδιά παίρνουν τα δώρα τους.
Στην Ισπανία, υπήρχε η συνήθεια να αφήνουν τα δώρα στο μπαλκόνι, πάνω στα παπούτσια των παιδιών. Κάποιες φορές άφηναν γλυκά για τους μάγους και άχυρο για τις καμήλες τους.
Στο Περού, δε συνηθίζεται πια να δίνουν δώρα αυτή την ημερομηνία. Υπάρχει η γιορτή της Καθόδου των Μάγων, όπου η οικογένεια ή η κοινότητα οργανώνει μια γιορτή κατά την οποία ξεστολίζει τη Φάτνη. Στην περίπτωση της κοινότητας, είναι έθιμο να αφήνουν χρήματα ενόσω αποσύρουν τα στολίδια και τις φιγούρες. Το έθιμο αυτό εφαρμόζεται και σε ιδιωτικές εταιρείες, που οργανώνουν γιορτή για τους υπαλλήλους τους.
Άλλα έθιμα για τις 6 Ιανουαρίου
Κατά την εποχή της αποικιοκρατίας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει στην Κούβα και το Πουέρτο Ρίκο το έθιμο της αργίας των μαύρων σκλάβων κατά την ημέρα αυτή, οι οποίοι έβγαιναν στους δρόμους να χορέψουν στο ρυθμό των τυμπάνων. Εξ ου και η ονομασία «Πάσχα των Νέγρων», με την οποία είναι γνωστή η μέρα αυτή σε κάποιες χώρες.
Στις αγγλόφωνες χώρες συνηθίζουν να ξεστολίζουν τα χριστουγεννιάτικα στολίδια στις 6 του Γενάρη. Το έθιμο αυτό έχει εξαπλωθεί στις χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου η 6η Ιανουαρίου θεωρείται η τελευταία των γιορτών. Παλιότερα γιόρταζαν τη μέρα αυτή, κι έφτιαχναν ένα γλυκό μέσα στο οποίο έκρυβαν ένα κουκί ή ένα ασημένιο νόμισμα. Όποιον έβρισκε το κουκί ή το νόμισμα τον αποκαλούσαν Βασιλέα των Ιουδαίων ή Κύριο του Χάους, και ήταν υποχρεωμένος να αναλάβει να οργανώσει τη γιορτή. Με την πάροδο των χρόνων, στη γιορτή συμπεριλήφθηκαν χοροί μεταμφιεσμένων και θεατρικές παραστάσεις. Στην Ισπανία φτιάχνεται και το «κουλούρι των Μάγων», στο οποίο κρύβουν μια έκπληξη. Στο Μεξικό, το κουλούρι αυτό κρύβει μικρά πλαστικά κουκλάκια στο εσωτερικό του, τα οποία αναπαριστούν το θείο Βρέφος. Όποιος βρει ένα τη στιγμή που σπάει το κουλούρι, πρέπει να φτιάξει ή να κεράσει ταμάλες (γλυκά από καλαμπόκι) και ατόλε (ποτό από καλαμποκάλευρο) στις 2 του Φλεβάρη, τη μέρα της Καντελάρια.
Κατά το έτος 1601 οι δικηγόροι του Λονδίνου ανέθεσαν στο Σαίξπηρ τη συγγραφή του θεατρικού έργου «Η Νύχτα των Τριών Μάγων», η οποία παρουσιάστηκε στη βασίλισσα Ελισάβετ Ι.
Τέχνη
Από πολύ παλιά, με το θέμα των Τριών Μάγων ασχολήθηκαν καλλιτέχνες-ζωγράφοι, γλύπτες και λογοτέχνες. Συχνά αναπαριστώνται τρεις, καμιά φορά τέσσερις, και σε σπάνιες περιπτώσεις, δύο.
Μέχρι το τέλος του 14ου αι. άρχισαν να αναπαριστούν τον ένα από τους Μάγους μαύρο, και κατά το 16ο αι. αυτός ο τρόπος απόδοσής τους γενικεύτηκε.
Στο Ίμπι (στην επαρχία του Alicante) και στην ομώνυμη πλατεία, υπάρχει το μοναδικό παγκοσμίως γνωστό μνημείο που είναι αφιερωμένο στους Τρεις Μάγους, οι οποίοι είναι βαθιά ριζωμένοι στην εντόπια βιομηχανία παιχνιδιών και στην τοπική κοινωνία από τις αρχές του 20ου αι.. Το μνημείο αυτό, βάρους
Πηγή: http://es.wikipedia.org/wiki/Reyes_magos
Μετάφραση: Βαλίνα Τσικαλά