H Μαρία Χατζηεμμανουήλ γεννήθηκε στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας τού Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος τού Τμήματος Θεατρικών Σπουδών τού ίδιου Πανεπιστημίου. Εργάστηκε ως φιλόλογος επί εικοσαετία στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Ίδρυσε και διηύθυνε επί τριετία το Θεατρικό Εργαστήρι Πλατεία στη Νέα Σμύρνη (2004-2006). Διδάσκει θεατρική μετάφραση από τα ισπανικά στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας (ΕΚΕΜΕΛ). Είναι μέλος τού Δ.Σ. τού ΕΚΔΙΘ (Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (Αν. Γ. Γραμματέας 2008-2010 και Γ. Γραμματέας 2010-2012), μέλος τού Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Θεατρολόγων (ΠΕΣΥΘ) και του Συλλόγου Ελλήνων Ισπανιστών.
Ispania.gr─ Πότε ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη μετάφραση;
Μαρία Χατζηεμμανουήλ─ Όταν μπήκα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, το 2001, άρχισα να κάνω κάποιες απόπειρες, ήταν ένας προσωπικός πειραματισμός. Συστηματικά από το 2003-2004 περίπου, όταν άρχισα να ψάχνω στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Θερβάντες για σύγχρονα θεατρικά έργα γραμμένα στην ισπανική γλώσσα και να μεταφράζω μερικά από αυτά για προσωπική ευχαρίστηση.
I.─ Τι εμπειρίες αποκόμισες από την ίδρυση και διεύθυνση του θεατρικού εργαστηρίου Πλατεία τα τρία χρόνια της λειτουργίας του;
Μ.Χ.─ Γνώρισα πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους του θεάτρου, κυρίως από τη νεότερη γενιά. Οι Ab ovo ξεκίνησαν στο Εργαστήρι τις πρόβες για το έργο που θα γινόταν η πρώτη μεγάλη τους επιτυχία, το Εκεί, εκεί στην Κόλαση. Επίσης, η θεατρική εταιρεία Πόλις ετοίμασε εκεί τη δεύτερη εκδοχή της παράστασης Ούτος είναι ο αστήρ μου. Αυτά ήταν τα θετικά, όπως και κάποιες εκδηλώσεις που κάναμε και άρεσαν στον κόσμο: θυμάμαι ένα αφιέρωμα στον Λόπε δε Βέγα στις 21 Μαρτίου, παγκόσμια ημέρα ποίησης, ένα αφιέρωμα σε κλασικά θεατρικά έργα που έγιναν ταινίες, κ.ά. Το Εργαστήρι το άνοιξα με δάνειο το οποίο πληρώνω ακόμα, με τη φιλοδοξία να γίνει ένας θεατρικός πυρήνας για τη Ν. Σμύρνη και τα Νότια Προάστια, αλλά λόγω της απειρίας μου και διάφορων συγκυριών, η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε. Έφτασα στο σημείο να πρέπει να ξαναδανειστώ ή να το κλείσω και προτίμησα τη δεύτερη λύση. Στο μεταξύ είχε αρχίσει η μεταφραστική προσπάθεια να αποδίδει καρπούς: ο Στάθης Λιβαθινός επέλεξε Το βλέμμα του μελαμψού άντρα για το ρεπερτόριο της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου τον Μάρτιο του 2006. Με δυο λόγια: χάρηκα για το Εργαστήρι όταν το άνοιξα, αλλά και όταν το έκλεισα.
I.─ Πώς γεννήθηκε η ιδέα του Teatro Pasión; Ποιες είναι οι φιλοδοξίες αυτού του εγχειρήματος;
Μ.Χ.─ Τον Αύγουστο του 2009, το ΕΚΕΜΕΛ οργάνωσε σε συνεργασία με το Καταλανικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ ένα σεμινάριο μετάφρασης θεάτρου στο Σπίτι της Λογοτεχνίας, στις Λεύκες της Πάρου. Μεταφράστηκαν τα έργα Αξύριστα πηγούνια του Γιάννη Τσίρου (στα καταλανικά) και Oblidar Barcelona (ελλ. τίτλος: Βαρκελώνη, όπως νοσταλγία) του Κάρλες Μπάτλιε (στα ελληνικά). Ήμουν η συντονίστρια του σεμιναρίου, στο οποίο συμμετείχαν 3 Έλληνες και 3 Καταλανοί. Με τους τρεις Έλληνες (Γιάννη Μαντά, Αλέξανδρο Μπαβέα και Δημήτρη Ψαρρά) τους οποίους γνώρισα εκεί, επειδή η συνεργασία ήταν εξαιρετική, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε ως ομάδα μετάφρασης καταλανικού θεάτρου, πήραμε μάλιστα το όνομα Els de Paros (που σημαίνει στα καταλανικά: οι Παριανοί). Η ομάδα είναι ενεργή μέχρι σήμερα και έχει μεταφράσει σε δυο χρόνια πέντε θεατρικά έργα. Από τους τρεις της ομάδας, ο Δημήτρης Ψαρράς είναι επαγγελματίας μεταφραστής-διερμηνέας και θέλησε να ασχοληθεί περισσότερο με τη θεατρική μετάφραση. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε μαζί μια ιστοσελίδα αφιερωμένη στο ισπανικό, ισπανόφωνο και καταλανικό θέατρο. Έτσι, γεννήθηκε το Teatro Pasión, στις 12 Σεπτεμβρίου του 2010. Ο στόχος μας είναι να μάθει ο κόσμος τού ελληνικού θεάτρου πως η ισπανόφωνη δραματουργία δε σταμάτησε στον Λόρκα, που δολοφονήθηκε το 1936, 75 χρόνια πριν· ο Λόρκα είναι πια κλασικός και πάντα αγαπημένος. Αλλά υπάρχουν πολλοί νέοι και εν ζωή συγγραφείς που γράφουν και σήμερα σπουδαία έργα στην Ισπανία αλλά και τη Λατινική Αμερική, έργα που αξίζουν να τα γνωρίσουμε.
I.─ Ποιες ιδιαιτερότητες παρουσιάζει η θεατρική μετάφραση σε σχέση με τη μετάφραση άλλων λογοτεχνικών ειδών;
Μ.Χ.─ Η θεατρική μετάφραση είναι μεν λόγος γραπτός, αλλά γράφεται με σκοπό να γίνει λόγος προφορικός, γιατί το θεατρικό έργο, είναι βέβαια και λογοτεχνικό είδος, αλλά ολοκληρώνεται μόνο με την παράσταση. Αυτή είναι η ιδιομορφία της θεατρικής μετάφρασης και από αυτήν απορρέουν οι δυσκολίες της: πρέπει ο μεταφραστής του θεάτρου να έχει πάντα κατά νου πως ο λόγος που γράφει θα περάσει από το σώμα του ηθοποιού για να φτάσει στα αυτιά του θεατή, γι' αυτό και πρέπει να είναι εύρυθμος, εύηχος, λόγος που μιλιέται, που δε γίνεται γλωσσοδέτης για τον ηθοποιό.
I.─ Πες μας δυο λόγια για το έργο Υπό το μηδέν και για τον Άμπελ Θαμόρα.
Μ.Χ.─ Ο Άμπελ Θαμόρα είναι ένας πολυτάλαντος νεαρός δραματουργός, σκηνοθέτης και ηθοποιός (ήταν ο πρώτος που έπαιξε και τον ρόλο του Σέλιο στο Υπό το μηδέν). Η ομάδα του ονομάζεται Oscura Teatre, και οι παραγωγές τους είναι εξαιρετικά δημοφιλείς στο κοινό όλων των ηλικιών.
Το El congelador (Το ψυγείο, αυτός είναι ο πρωτότυπος τίτλος του) είναι ένα έργο απλό, καθημερινό, με δυο άντρες της διπλανής πόρτας, με τους οποίους μπορεί εύκολα να ταυτιστεί ο θεατής: απόδειξη είναι πως το κοινό τίμησε το 2009 το Υπό το μηδέν με το βραβείο καλύτερου έργου της Βαλένθια. Ο συγγραφέας, εντελώς υπαινικτικά, φέρνει στο φως –μέσα απ’ την ιστορία των δυο αντρών– και το κοινωνικό πρόσωπο της σύγχρονης Ισπανίας: την ανεργία, τη μετανάστευση, το χάσμα στις διαπροσωπικές σχέσεις, τα τηλεοπτικά σόου ταλέντων και τα όνειρα που γεννούν, τη μοναξιά και το κυνήγι της ευκαιρίας. Το μεγάλο πλεονέκτημα του έργου του όμως, είναι οι δυο χαρακτήρες, οικείοι και αναγνωρίσιμοι. Το κρύο που έχουν να πολεμήσουν, παγώνει το σώμα τους, αλλά ξεπαγώνει τα συναισθήματά τους, κι έτσι το ψυγείο γίνεται ουσιαστικά ένα καθαρτήριο, ένα εξομολογητήριο όπου θα καταθέσουν τα πάθη και τα λάθη τους...
Το έργο μεταφράστηκε κυριολεκτικά σε συνθήκες υπό το μηδέν, από τον Δημήτρη Ψαρρά και εμένα, στο Σπίτι του Μεταφραστή, στη Looren της Ελβετίας, τον Φεβρουάριο του 2011.
I.─ Μίλησέ μας για το σύγχρονο ισπανικό θέατρο.
Μ.Χ.─ Από πού να αρχίσω τώρα... Θα έλεγα πολύ επιγραμματικά πως στην Ισπανία τις δυο τελευταίες δεκαετίες συντελείται ένα θεατρικό θαύμα. Εννοώ πρωτίστως τον τομέα της δραματουργίας και την πληθώρα των νέων και πολύ αξιόλογων προτάσεων που συναντάμε. Βέβαια, αυτό το θαύμα δεν είναι καθόλου τυχαίο, υπάρχει πίσω του μια πολυετής και συστηματική διαδικασία που οδήγησε σε αυτό, υπάρχουν δεκάδες διαγωνισμοί με σημαντικά χρηματικά βραβεία για τους νέους δραματουργούς, δηλ. ένα ισχυρό κίνητρο που παρέχει το κράτος αλλά και τοπικοί ή ακόμα και ιδιωτικοί φορείς στους επίδοξους συγγραφείς. Υπάρχουν επίσης δεκάδες φεστιβάλ, τοπικά και διεθνή, δεκάδες σεμινάρια θεατρικής γραφής αλλά και πολλές σπουδαίες κρατικές σχολές σε κάθε περιφέρεια, με κορυφαίες τη Βασιλική Ακαδημία Θεατρικής Τέχνης (RESAD) στη Μαδρίτη και το Ινστιτούτο Θεάτρου (Institut del Teatre) στη Βαρκελώνη, που παρέχουν πολύπλευρη θεατρική παιδεία (από θεατρική γραφή μέχρι υποκριτική, σκηνοθεσία κ.λπ.). Έχουν επίσης δημιουργηθεί πολλά θέατρα-πυρήνες που συγκεντρώνουν με τις εκδηλώσεις τους, δημιουργούς από όλο το θεατρικό φάσμα και οργανώνουν ποικίλα σεμινάρια, μετακαλώντας τους κορυφαίους ανθρώπους του θεάτρου από όλον τον κόσμο. Το πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα είναι η Σάλα Μπέκετ της Βαρκελώνης, η οποία την τελευταία δεκαπενταετία έχει πραγματικά αναδειχθεί σε φυτώριο νέων δραματουργών, μέσα από τα σεμινάρια θεατρικής γραφής που οργάνωσε αρχικά ο Χοσέ Σάντσις Σινιστέρρα και συνεχίστηκαν με κορυφαίους δραματουργούς από ολον τον κόσμο. Η Σάλα Μπέκετ, σε συνεργασία με το Καταλανικό Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ, έχει δημιουργήσει και μια ιστοσελίδα (www.catalandrama.cat) στην οποία δημοσιεύονται οι μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες των θεατρικών έργων που είναι γραμμένα στην καταλανική γλώσσα, ώστε να μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να ζητήσει το έργο και να του το στείλουν δωρεάν για να το διαβάσει. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πολλά που θα μπορούσε να πει κανείς σήμερα για το θεατρικό τοπίο στην Ισπανία.
I.─ Προτιμάς το κλασικό ή το σύγχρονο θέατρο;
Μ.Χ.─ Προτιμώ το καλό θέατρο, είτε είναι κλασικό είτε σύγχρονο. Αγαπώ εξίσου το Η ζωή είναι όνειρο του Πέδρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα και το Χίμμελβεκ του Χουάν Μαγιόργκα, το Μακμπέθ τού Σαίξπηρ και το Περιμένοντας τον Γκοντό του Μπέκετ. Νομίζω πως όλα αυτά ανήκουν σε μια κατηγορία, αυτή που θα ονομάζαμε κλασικά έργα, δηλαδή έργα που μπορούν να μιλήσουν σε όλες τις γλώσσες, όλες τις εποχές.
I.─ Υπάρχει η σκέψη για μετάφραση ελληνικών έργων στα ισπανικά ή καταλανικά;
Μ.Χ.─ Κάποιες σκέψεις γίνονται, αλλά είναι πολύ δύσκολο το εγχείρημα. Έχουμε κατά καιρούς αποστείλει κάποια έργα που μας αρέσουν (και που είναι βέβαια μεταφρασμένα σε κάποια ευρωπαϊκή γλώσσα, κυρίως αγγλικά) σε φορείς και θέατρα της Ισπανίας. Αν υπάρξει ενδιαφέρον για παράσταση, θα προχωρήσουμε σε μετάφραση, εφόσον μας ζητηθεί (γιατί υπάρχουν και εκεί μεταφραστές από τα ελληνικά). Αλλά ο χρόνος που μπορούμε να διαθέσουμε γι' αυτό είναι ελάχιστος και περιστασιακά μόνο μπορούμε να ασχοληθούμε. Οι έλληνες θεατρικοί συγγραφείς πρέπει να οργανωθούν και να προωθήσουν μέσα από μια δική τους ένωση το έργο τους στο εξωτερικό. Είναι κάτι που λείπει και που μόνο αυτοί, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, μπορούν να το κάνουν όπως θα ήθελαν. Ας οργανωθούν λοιπόν, ας μην περιμένουν από το ελληνικό κράτος να τους οργανώσει ή να τους επιχορηγήσει. Η πείρα έχει αποδείξει ότι, έστω κι αν υποθέσουμε πως μπορεί να γίνει αυτό, οι ρυθμοί είναι απελπιστικά αργοί.
I.─ Από τις επαφές που έχεις με συγγραφείς του ισπανόφωνου θεάτρου, υπάρχουν άτομα αυτού του χώρου που γνωρίζουν το σύγχρονο ελληνικό θέατρο; Ποια είναι η γνώμη τους;
Μ.Χ.─ Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουν στην Ισπανία για το ελληνικό θέατρο: από σκηνοθέτες είναι γνωστός μόνο ο Θεόδωρος Τερζόπουλος. Νεοελληνικά έργα των τελευταίων πενήντα χρόνων είναι ζήτημα αν έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί πάνω από δέκα, απ’ όσο γνωρίζω τουλάχιστον εγώ και απ' όσα μου λένε οι φίλοι συγγραφείς και σκηνοθέτες. Και μιλάμε πάντα για μετάφραση έργων, σε καμιά περίπτωση για παράσταση ούτε καν για θεατρικό αναλόγιο. Υπάρχει μεγάλο κενό στον τομέα αυτό, πιστεύω όμως πως αρχίζει τώρα μια προσπάθεια για να καλυφθεί εν μέρει, με το πρόγραμμα Φράσις του ΕΚΕΒΙ, που επιχορηγεί τη μετάφραση ελληνικών λογοτεχνικών έργων στο εξωτερικό. Αυτό, ως προς τον τομέα της μετάφρασης. Την παράσταση ελληνικών έργων στο εξωτερικό προσπαθεί να βοηθήσει το ΕΚΔΙΘ (Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου) με το σύστημα Αθήνα (για περισσότερες πληροφορίες: www.hellastheatre.gr).
I.─ Εκτός από θεατρικούς συγγραφείς της ισπανικής και ισπανόφωνης λογοτεχνίας, έχεις μεταφράσει και πολλούς Καταλανούς. Υπάρχει μεγάλη παραγωγή έργων γραμμένων στα καταλανικά; Πιστεύεις ότι είναι θέμα πολιτικής των Καταλανών;
Μ.Χ.─ Αναφέρθηκα και προηγουμένως στο σπουδαίο έργο που επιτελεί η Σάλα Μπέκετ και το Ινστιτούτο Ραμόν Λιούλ στη Βαρκελώνη. Έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν έναν μεγάλο πυρήνα παραγωγής θεατρικών συγγραφέων. Πολιτική του καταλανικού ινστιτούτου Ραμόν Λιούλ είναι να προωθήσει τη διάδοση της καταλανικής γλώσσας και κουλτούρας σε όλον τον κόσμο και ένας σημαντικός φορέας για να το πετύχει είναι και το θέατρο. Επιχορηγούν τις μεταφράσεις των θεατρικών έργων αλλά και όλων σχεδόν των λογοτεχνικών έργων που είναι γραμμένα στην καταλανική γλώσσα. Με τη μεθοδική δουλειά τους εδώ και δεκαπέντε χρόνια (σεμινάρια δραματουργίας από κορυφαίους δραματουργούς, βραβεία σε δραματουργούς, χρηματοδότηση για μετάβαση των δραματουργών στο εξωτερικό όταν παίζονται έργα τους, επιχορηγήσεις των μεταφράσεων από τα καταλανικά κλπ) έχουν φέρει το καταλανικό θέατρο σε μια από τις πρώτες θέσεις της ευρωπαϊκής δραματουργίας. Τα έργα συγγραφέων όπως ο Σέρτζι Μπελμπέλ, ο Τζόρντι Γκαλθεράν, ο Μπενέτ ι Ζουρνέτ, η Λιουίζα Κουνιγιέ, ο Γκιλιέμ Κλούα, ο Εστέβα Σολέρ, ο Κάρλες Μπάτλιε, ο Πάου Μιρό και πολλοί άλλοι, παίζονται σήμερα στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά Φεστιβάλ και στις πιο πρωτοποριακές θεατρικές σκηνές της Ευρώπης.
I.─ Η αγγλική γλώσσα φαίνεται να έχει κυριαρχήσει παντού. Βλέπεις να υπάρχουν περιθώρια σε παγκόσμιες γλώσσες, όπως η ισπανική, να καλύψουν τη διαφορά;
Μ.Χ.─ Η ισπανική γλώσσα γνωρίζει μεγάλη άνοδο στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια. Είναι, νομίζω, η μόνη γλώσσα που θα μπορούσε να συναγωνιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο την αγγλική (και την κινεζική, ας μην το ξεχνάμε!) Στην πληροφορική, πιστεύω πως η αγγλική έχει επικρατήσει απόλυτα πια. Στον τομέα όμως του πολιτισμού, η ισπανική εξακολουθεί να είναι μια μεγάλη δύναμη.
I.─ Πώς κρίνεις την υποκριτική τέχνη σε Ελλάδα και Ισπανία; Υπάρχουν εξίσου καλοί ηθοποιοί στις δυο χώρες;
Μ.Χ.─ Ναι, ηθοποιοί και σκηνοθέτες υπάρχουν εξίσου καλοί και στις δυο χώρες, νομίζω. Εκεί που υπερτερούν σαφώς οι Ισπανοί είναι στον τομέα της θεατρικής γραφής, που είναι και η μεγάλη ελληνική αδυναμία. Αλλά βέβαια, αυτό δεν είναι κάτι που υπάρχει στα γονίδιά τους και απουσιάζει από τα δικά μας. Είναι αποτέλεσμα μεθοδικής και πολύχρονης προσπάθειας και εκπαίδευσης, όπως είπα και προηγουμένως.
I.─ Το ΕΚΕΜΕΛ έρχεται να καλύψει ένα κενό στην εκπαίδευση μεταφραστών λογοτεχνίας και επιστημών του ανθρώπου στην Ελλάδα. Υπάρχει δυνατότητα για τους νέους μεταφραστές λογοτεχνίας να ασχοληθούν επαγγελματικά με τέτοιας φύσεως μεταφράσεις; Τι θα τους συμβούλευες;
Μ.Χ.─ Πράγματι, το ΕΚΕΜΕΛ έρχεται να καλύψει ένα κενό που θα έπρεπε να καλύπτει το Πανεπιστήμιο. Εκτός από το Μεταφραστικό Τμήμα στην Κέρκυρα, δεν υπάρχει άλλο Τμήμα στα ελληνικά πανεπιστήμια που να ειδικεύεται στη Μετάφραση. Δυνατότητες για επαγγελματική ενασχόληση υπάρχουν, εξαρτώνται όμως από πολλούς παράγοντες και συγκυρίες. Αν θεωρηθεί πως θα μπορούσα να δώσω μια συμβουλή στους νέους μεταφραστές, αυτή θα ήταν να μάθουν καλά ελληνικά. Να μη μεταφράζουν από την ξένη γλώσσα, αλλά στην ελληνική γλώσσα. Τι εννοώ; Ότι πρέπει να σκεφτόμαστε όχι αν αυτό που μεταφράζουμε αποδίδει απλώς σωστά και πιστά την ξένη γλώσσα, αλλά και αν είναι ελληνικά, π.χ. η έκφραση hijo de puta στα ισπανικά, δεν μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά πουτάνας γιε. Πόσους Έλληνες έχουμε ακούσει να βρίζουν ο ένας τον άλλο με αυτή την έκφραση; Άλλες είναι οι ελληνικές εκφράσεις που θα απέδιδαν στη γλώσσα μας αυτή τη βρισιά, ώστε να μη φαίνεται πως είναι μεταφρασμένη από την ισπανική, αλλά να είναι σαν αν γράφτηκε απευθείας στην ελληνική γλώσσα. Δε χρειάζεται, βέβαια, να τις αναφέρω...
I.─ Ποια είναι τα μελλοντικά σχέδια της ομάδας σας;
Μ.Χ.─ Με τους Els de Paros, αφενός, ξεκινάμε μια νέα μετάφραση ενός καταλανικού θεατρικού έργου του Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Στο Teatro Pasión, αφετέρου, συνεχίζουμε τη μετάφραση του ιστότοπου στα ισπανικά και, όπως πάντα, τις μεταφράσεις νέων έργων που δεν έχουν παιχτεί στην Ελλάδα. Φέτος, παρά την κρίση, στο θέατρο ετοιμάζονται πολλές και ενδιαφέρουσες δουλειές! Νομίζω πως η σεζόν 2011-2012 θα είναι η σεζόν με τις περισσότερες μέχρι σήμερα παραστάσεις του ισπανικού και ισπανόφωνου θεάτρου, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Κύπρο και αλλού. Σας περιμένουμε λοιπόν!
I.─ Το ispania.gr πάντα θα υποστηρίζει τις προσπάθειές σας. Ευχαριστούμε πολύ!
Teatro Pasión: www.teatropasion.gr
Μεταφράσεις που έγιναν παραστάσεις:
1. Ιγνάθιο δελ Μοράλ: Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα, Πειραματική Σκηνή τού Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Πρεμιέρα: 21 Μαρτίου 2006.
2. Φερνάντο Ρενχίφο: Ρέκβιεμ. Ιανουάριος 2009, Θέατρο Επί Κολωνώ. Σκηνοθεσία Γεωργία Μαυραγάνη.
3. Χουάν Μαγιόργκα: Νυκτόβια ζώα. Θέατρο Πολιτεία, Μάρτιος 2008, Θίασος Συνθήκη. Σκηνοθεσία: Κωστής Καπελώνης. Μάιος 2011, @ρουφ, Σκηνοθεσία: Μαρίνα Νατιώτη.
4. Γκιγιέρμο Έρας: Ροτβάιλερ. Ανέβηκε τον Δεκέμβριο του 2008 από την Ομάδα Νάμα στο Θέατρο Επί Κολωνώ. Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη. Η παράσταση θα συνεχιστεί από τον Οκτώβριο του 2010 στο Θέατρο Επί Κολωνώ για 3η χρονιά.
5. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Τηλεφώνησε ο γιος σου. Παγκόσμια πρεμιέρα στις 8 Μαΐου του 2009 στο Θέατρο Προσκήνιο, σε σκηνοθεσία Γ. Γιανναράκου. Συμμετοχή στο Φεστιβάλ Μονολόγων του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Λαμίας, 13 Μαΐου 2009. Νοέμβριος 2009-Ιανουάριος 2010 στο Θέατρο της Άνοιξης.
6. Χουάν Κάρλος Ρούμπιο: Αριζόνα. Θεσσαλονίκη, Ομάδα Καλλιτεχνών Ούγκα Κλάρα, 21 Μαΐου 2009. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Σακατζής.
7. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Ιστορίες πείνας. Θεσσαλονίκη, Ομάδα Καλλιτεχνών Ούγκα Κλάρα, 26 Φεβρουαρίου 2010. Σκηνοθεσία Πένυ Φυλακτάκη και Ευανθία Σωφρονίδου. Περιοδεία στην Πρέβεζα και σε άλλες πόλεις. - 30 Μαρτίου 2011, θίασος Σκούπα, @ρουφ, Σκηνοθεσία: Μαρία Λάφη.
8. Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: Ο πιο όμορφος πνιγμένος του κόσμου. Το διήγημα παρουσιάστηκε σε παράσταση που σκηνοθέτησε η Γιολάντα Μαρκοπούλου με τίτλο Νεκροί ταξιδιώτες τον Ιανουάριο του 2009 στην Αθήνα (Θέατρο Συνεργείο).
9. Παλόμα Πεδρέρο: Άννα 11 Μαρτίου (η μετάφραση έγινε σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά). Πρεμιέρα: 3 Φεβρουαρίου 2010, πολυχώρος PANDOU, Ψυρρή. Οι παραστάσεις συνεχίστηκαν από τον Απρίλιο του 2010 στο Θέατρο Επί Κολωνώ.
10. Εστέβα Σολέρ: Κόντρα στην πρόοδο, (η μετάφραση έγινε σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.) Θέατρο Συνεργείο, πρεμιέρα 26 Απριλίου 2010 σε σκηνοθεσία των Γιολάντας Μαρκοπούλου- Λίλλυς Μελεμέ - Άρη Τρουπάκη και Δημήτρη Μπίτου.
11. Χουάν Κάρλος Ρούμπιο: Οι πληγές του ανέμου. Θέατρο Συνεργείο, πρεμιέρα 22 Απριλίου 2010. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Φοινίτσης.
12. Μάριο Βάργκας Γιόσα: La Chunga. Θέατρο Επί Κολωνώ, Πρεμιέρα Φεβρουάριος 2010. Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη (οι παραστάσεις συνεχίζονται από τον Οκτώβριο του 2010.)
13. Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ: Ιστορίες πείνας 1. από την ομάδα Ούγκα Κλάρα στη Θεσσαλονίκη (σκηνοθεσία: Ευανθία Σωφρονίδου και Πένυ Φυλακτάκη) Φεβρουάριος 2010- Ιανουάριος 2011 και 2. από τον Θίασο Σκούπα στο @ρουφ, (σκηνοθεσία: Μαρία Λάφη), από Απρίλιο 2011 μέχρι 26 Μαΐου 2011.
Μεταφράσεις που παρουσιάστηκαν με τη μορφή θεατρικού αναλογίου:
1. Ρέκβιεμ, του Φερνάντο Ρενχίφο. BIOS, 9 Απριλίου 2008 σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ σε συνεργασία με το Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης.
2. Himmelweg του Χουάν Μαγιόργκα, σε σκηνοθεσία Ελένης Γεωργοπούλου. BIOS, 9 Απριλίου 2008. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ σε συνεργασία με το Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης.
3. Το δωμάτιο του παιδιού, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Ομαδική μετάφραση με μαθητές τού ΕΚΕΜΕΛ. Θεατρικό αναλόγιο στο ΕΚΕΜΕΛ, Ιούνιος 2008.
4. Στη σκιά του, του Έντγκαρ Τσίας (Μεξικό). Ομαδική μετάφραση με ομάδα μαθητών τού ΕΚΕΜΕΛ. Παρουσιάστηκε στο πλαίσιο θεατρικού αναλογίου που διοργάνωσε το ΙΤΙ στο ΒΙΟS, τον Απρίλιο του 2009 σε σκηνοθετική επιμέλεια Εστέρ Αντρέ Γκονζάλες.
5. Δέρμα στις φλόγες, του Γκιλιέμ Κλούα, μετάφραση από τα καταλανικά, σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που οργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Φώτης Μακρής.
6. Après moi le déluge (Μετά από μένα το χάος), της Λιουίζα Κουνιγιέ. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που διοργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Γιώργος Καραμίχος.
7. Δύο γυναίκες χορεύουν, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ, ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά με την ομάδα Els de Paros. Παρουσιάστηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου στο Διήμερο Καταλανικού Θεάτρου που διοργανώθηκε από το Στούντιο Μαυρομιχάλη στις 29 και 30 Μαρτίου 2010. Σκην. επιμέλεια: Ελένη Γεωργοπούλου.
8. Περιγραφή τοπίου, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Θεατρικό αναλόγιο στο πλαίσιο του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας τού ΕΚΔΙΘ, Γαλλικό Ινστιτούτο, 3-4 Μαΐου 2010. Σκηνοθετική επιμέλεια: Ελένη Γεωργοπούλου.
9. Βάρβαροι, του Σέρχιο Μπλάνκο, μετάφραση σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά. Θέατρο Συνεργείο, 21 Μαρτίου 2011. Σκηνοθετική επιμέλεια: Σωτήρης Καραμεσίνης
Μεταφράσεις που έχουν δημοσιευθεί ή εκδοθεί:
1. Η μυστική τέχνη τού ηθοποιού των Εουτζένιο Μπάρμπα-Νικόλα Σαβαρέζε (μετάφραση από τα ιταλικά). Εκδόσεις ΚΟΑΝ, 2008.
2. Ρέκβιεμ/ Βέρθερος (Σκιά) του Φερνάντο Ρενχίφο. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
3. Το βλέμμα τού μελαμψού άντρα του Ιγνάθιο δελ Μοράλ, ΚΟΑΝ, 2006.
4. Τρία θεατρικά του Χουάν Μαγιόργκα (περιέχει τα έργα: Γράμματα αγάπης στον Στάλιν, Himmelweg (O δρόμος για τον ουρανό) και Νυκτόβια ζώα, Εκδόσεις Synergie, 2008.
5. Το κεφάλι του δράκου: παιδική φάρσα του Ραμόν δελ Βάγιε Ινκλάν, Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
6. Ο θίασος του Ο. Σαίξπηρ παρουσιάζει: του Μανουέλ Ταμάγιο υ Μπάους. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2008.
7. Στη σκιά του, του Έντγκαρ Τσίας. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2009.
8. Τηλεφώνησε ο γιος σου, των Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Μαργαρίτα Σάντσεθ. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2009.
9. Μικρή ανθολογία τού Χουάν Μαγιόργκα. Περιλαμβάνει τα έργα: Η χελώνα τού Δαρβίνου, Χαμελίν, Η αιώνια ειρήνη. Η μετάφραση των έργων επιχορηγήθηκε από το Ισπανικό Υπουργείο Πολιτισμού. Εκδόσεις Λαγουδέρα, Νοέμβριος 2009.
10. Άννα, 11 Μαρτίου, της Παλόμα Πεδρέρο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.) Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010.
11. Δέκα έργα, έντεκα συγγραφείς του σύγχρονου ισπανικού θεάτρου (Α΄ και Β΄ τόμος) Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010 και 2011. (Ο α' τόμος περιλαμβάνει τα έργα: Ροτβάιλερ, του Γκιγιέρμο Έρας, Φυλακισμένες, των Ιγνάθιο δελ Μοράλ και Βερόνικα Φερνάντεθ, Το δωμάτιο του παιδιού, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ, Το κάλεσμα της Λωρήν, της Παλόμα Πεδρέρο και Φαίδρα, του Χουάν Μαγιόργκα. Ο β' τόμος περιλαμβάνει τα έργα: Το χώμα, του Χοσέ Ραμόν Φερνάντεθ, Το αίμα του Σέρτζι Μπελμπέλ, Οι ζωντανοί και οι νεκροί του Ιγνάθιο Γκαρθία Μάι, Φουσκοθαλασσιά του Ρόντολφ Σιρέρα και Παζάρι του Δαβίδ Πλανέλ.) Η μετάφραση της συλλογής έγινε με επιχορήγηση του ισπανικού Υπουργείου Πολιτισμού.
12. Ο δικαστής των διαζυγίων: Εντρεμές (ιντερμέδιο) του Μιγκέλ δε Θερβάντες. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας των εκδόσεων Γκοβόστη, στο τεύχος 23, Μάϊος-Αύγουστος 2003.
13. Indian Summer του Ρόντολφ Σιρέρα. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Θέματα Λογοτεχνίας των Εκδόσεων Γκοβόστη (τεύχος 31).
14. Μετάφραση και εισαγωγή στο εντρεμές του Θερβάντες Ο γερο-ζηλιάρης. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 35 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας (Μάιος-Αύγουστος 2007, Εκδόσεις Γκοβόστη).
15. Πόθος, του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ ι Ζουρνέτ. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 36 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Γκοβόστη.
16. Ο καθρέφτης τού Ματσουγιάμα, διήγημα του Χουάν Βαλέρα, δημοσιεύθηκε στο τεύχος 32 του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Γκοβόστη.
17. Μικρή ανθολογία του Μπενέτ ι Ζουρνέτ: περιλαμβάνει τα έργα Υπόγειο, Περιγραφή τοπίου και Πόθος. Εκδόσεις Λαγουδέρα, 2010. Η μετάφραση των τριών έργων επιδοτήθηκε από το καταλανικό μορφωτικό ινστιτούτο Ramón Llull.
Αδημοσίευτες μεταφράσεις:
1. Μετάφραση αποσπάσματος του βιβλίου τού Ιγνάθιο Αρεγιάνο: Το ισπανικό θέατρο του 17ου αιώνα, σελίδες 15-209 (Τίτλος πρωτοτύπου: Ignacio Arellano: El teatro Español del siglo XVII, Madrid, Cátedra, 1995).
2. Ευκαιρία: Ωραία οικογενειακή βίλα: τρίπρακτη κωμωδία τού Χουάν Χοσέ Αλόνσο Μιγιάν.
3. Πλουφτ, το φαντασματάκι: παιδικό θεατρικό έργο της Βραζιλιάνας Μαρία Κλάρα Ματσάδο.
4. Άουτο της φυγής στην Αίγυπτο (Ανωνύμου ισπανού συγγραφέα του 15ου αιώνα).
5. Απόψε δεν είμαι για κανέναν, κωμωδία, του Χουάν Κάρλος Ρούμπιο.
6. Fuga, κωμωδία, του Τζόρντι Γκαλθεράν.
7. Βαρκελώνη, χάρτης με ίσκιους, της Lluisa Cunillé.
8. Συγγνώμη, δράμα της Μάρτα Μπουτσάκα
9. Βαρκελώνη, όπως νοσταλγία, του Κάρλες Μπάτλιε, ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros
10. Μάρμπουργκ, του Γκιλιέμ Κλούα, από τα καταλανικά (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
11. Cachafaz του αργεντινού δραματουργού Copi (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
12. Το ψυγείο του Άμπελ Θαμόρα (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
13. Βάρβαροι του Σέρχιο Μπλάνκο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
14. Πειρασμός, του Κάρλες Μπάτλιε (ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros)
15. Serial, του μεξικανού δραματουργού Έντγκαρ Τσίας.
16. Killer, ένα μουσικό θρίλερ για έναν ηθοποιό και τρεις μουσικούς, του Γκιλιέμ Κλούα (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
17. Βεντακεμάδα, "αγροτικό θρίλερ" του ισπανού δραματουργού Πάκο Μπεθέρα
18. Βρέχει στη Βαρκελώνη, του καταλανού συγγραφέα Πάου Μιρό (Ομαδική μετάφραση από τα καταλανικά της ομάδας Els de Paros)
19. Κίεβο, του ουρουγουανού συγγραφέα Σέρχιο Μπλάνκο (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά)
Διεθνείς συνεργασίες:
1. La presencia escénica de Lope en Grecia (Η σκηνική παρουσία του Λόπε δε Βέγα στην Ελλάδα): Άρθρο (στην ισπανική γλώσσα) για τις παραστάσεις έργων τού Λόπε δε Βέγα στην Ελλάδα. Δημοσιεύθηκε στο τεύχος VIII του Anuario Lope de Vega, του περιοδικού που εκδίδει το Universitat Autonoma de Barcelona (Aυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης), το οποίο έχει αρχίσει από το 1994 την κριτική έκδοση των Απάντων του Λόπε δε Βέγα.
2. Εισηγήτρια στο 5º Διεθνές Συνέδριο Lope y la tradición clásica (Ο Λόπε δε Βέγα και η κλασική παράδοση) που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης τον Νοέμβριο του 2005 (10-12 Νοεμβρίου). Τίτλος της εισήγησης: Las grandezas de Alejandro de Lope: entre la historia y la ficción (Τα κατορθώματα του Αλεξάνδρου του Λόπε: ανάμεσα στην ιστορία και τη φαντασία).
• Το κείμενο της εισήγησης δημοσιεύεται στο τεύχος ΧΙΙ (2006) του Anuario Lope de Vega (σελ. 153-157).
• Το πρόγραμμα του Συνεδρίου και περίληψη της εισήγησης στο www.prolope.uab.es
3. Εισηγήτρια σε στρογγυλό τραπέζι που διεξήχθη στο πλαίσιο της XV Muestra de teatro contemporáneo, στο Αλικάντε της Ισπανίας (σε συνεργασία με το Atelier de la traduction/ Scène Nationale d’Orléans) στις 17 Νοεμβρίου 2007, με θέμα: La relación del autor-traductor con el autor vivo (Η σχέση τού μεταφραστή με τον ζωντανό συγγραφέα).
4. Συνδιοργανώτρια του Θεατρικού Αναλογίου ισπανόφωνων έργων που πραγματοποιήθηκε στο BIOS στις 9 Απριλίου 2008 (υπό την αιγίδα του Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. και του Ατελιέ Μετάφρασης της Ορλεάνης). Στο Αναλόγιο παρουσιάστηκαν οι μεταφράσεις της των έργων Ρέκβιεμ του Φερνάντο Ρενχίφο και Himmelweg του Χουάν Μαγιόργκα σε σκηνοθεσία της Γεωργίας Μαυραγάνη και της Ελένης Γεωργοπούλου αντίστοιχα.
5. Συνδιοργανώτρια του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας που διοργανώθηκε στο BIOS στις 7 και 8 Απριλίου 2009 από το Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. (υπεύθυνη για το ισπανόφωνο κομμάτι).
6. Συνδιοργανώτρια του Φόρουμ Σύγχρονης Δραματουργίας του Ε.Κ.Δ.Ι.Θ. που διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο στις 3 και 4 Μαΐου 2010. Θέμα του φόρουμ: Οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι στο σύγχρονο θέατρο.
7. Διάθεση μεταφράσεων έργων τού καταλανικού θεάτρου στην ιστοσελίδα: http://www.catalandrama.cat/cataleg-teatre? idioma = grecian Η ιστοσελίδα έχει δημιουργηθεί από το Institut Ramón Llull και το Θέατρο της Βαρκελώνης Sala Beckett με σκοπό τη διάδοση του καταλανικού θεάτρου μέσω της δωρεάν διάθεσης των έργων του σε διάφορες μεταφράσεις. Έχουν δημοσιευθεί μέχρι στιγμής οι μεταφράσεις δεκατεσσάρων έργων, εκ των οποίων τα εννέα έχει μεταφράσει μόνη της, δύο σε συνεργασία με τη μεταφραστική ομάδα Els de Paros και τρία σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά.
8. Συντονίστρια σε σεμινάριο θεατρικής μετάφρασης ελληνικά-καταλανικά και καταλανικά-ελληνικά που οργανώθηκε από το ΕΚΕΜΕΛ και διεξήχθη στο Σπίτι της Λογοτεχνίας στην Πάρο τον Αύγουστο του 2009 (23-30). Μεταφράστηκαν τα έργα: Oblidar Barcelona του Carles Battle στα ελληνικά και Αξύριστα πηγούνια του Γιάννη Τσίρου στα καταλανικά.
Διακρίσεις:
Φιναλίστ για το Βραβείο Θεατρικής μετάφρασης Μάριος Πλωρίτης (2009) για τη μετάφραση του έργου Νυκτόβια ζώα του Χουάν Μαγιόργκα.
Φιναλίστ για το Βραβείο του Κέντρου Μελέτης και Έρευνας του Θεατρικού Μουσείου για τη διετία 2008-2010, για τις μεταφράσεις των έργων Ροτβάιλερ του Γκιγιέρμο Έρας και La Chunga του Μάριο Βάργκας Γιόσα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010).
Μεταφράσεις υπό έκδοση-σε εξέλιξη:
1. Μετάφραση (από τα αγγλικά) 8 κεφαλαίων και γενική επιμέλεια έκδοσης του βιβλίου History of the theatre (Oscar B.Brockett, Franklin G.Hildy, ένατη έκδοση, Εκδόσεις Allyn and Bacon 2003). Θα κυκλοφορήσει εντός του 2011 από τις Εκδόσεις ΚΟΑΝ).
2. Δεσμώτες: των Ιγνάθιο δελ Μοράλ-Βερόνικα Φερνάντεθ (σε συνεργασία με τον Δημήτρη Ψαρρά).
Ερωτήσεις: Μιχάλης Μηλιαράκης, Βίκυ Ρούσκα
Μετάφραση στα ισπανικά: Emmanuel Vinader
Επιμέλεια: Βίκυ Ρούσκα