Αν ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) υπήρξε η απαρχή του Ψυχρού πολέμου, ο ισπανικός εμφύλιος (1936-39) ήταν ο προάγγελος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Στις 18 Ιουλίου του 1936, ο στρατηγός Φράνκο και οι φίλοι του στασίασαν εναντίον της νόμιμης ισπανικής κυβέρνησης. Έτσι άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία.
Από την πρώτη στιγμή η Γερμανία και η Ιταλία θα βρεθούν στο πλευρό του Φράνκο προσφέροντας του άφθονο πολεμικό υλικό και στρατιωτικές δυνάμεις.
Στις 23 Φεβρουαρίου 1941, ο Μουσολίνι δεν θα διστάσει να πεί ότι «δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως χωρίς την ιταλική και γερμανική επέμβαση, το πραξικόπημα του Φράνκο θα είχε εκκαθαριστεί μέσα στις πρώτες εβδομάδες»
Οι μεγάλες δυτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις αποφάσισαν να ακολουθήσουν πολιτική “μή επέμβασης”. Το ίδιο αποφάσισε αρχικά και η ΕΣΣΔ. Γρήγορα όμως άλλαξε στάση βλέποντας την ανάμειξη των Γερμανών και Ιταλών.
Ο Γάλλος Αντρέ Μαρτί, μέλος της γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς είχε κάνει την πρώτη έκκληση για το σχηματισμό των «Διεθνών Ταξιαρχιών», από εθελοντές που θα ετίθεντο στο πλευρό της ισπανικής δημοκρατίας.
Έτσι κομμουνιστές και μη από είκοσι χώρες άρχισαν να καταφθάνουν στην Ισπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό του ισπανικού δημοκρατικού στρατού.
Μέσα από τις τάξεις των Διεθνών Ταξιαρχιών πολέμησαν στην Ισπανία και αρκετοί Έλληνες. Ο αριθμός των Ελλήνων που έφτασαν στην Ισπανία πιθανόν θα ήταν μεγαλύτερος, αν δεκαεπτά μέρες μετά την εξέγερση του Φράνκο, δεν κηρυσσόταν η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, έπειτα από σύμφωνη γνώμη του Γεωργίου Β΄ και του πρωθυπουργού Ι. Μεταξά.
Μέσα στο 1937, το ΚΚΕ, που είχε ήδη περάσει στην παρανομία, σε προκήρυξή του τόνισε ότι «η ανθρωπότητα περνάει εξαιρετικά κρίσιμες στιγμές. Ο φασισμός προσπαθεί να εξαπολύσει ενάντια στους λαούς τον όλεθρο και την καταστροφή του Παγκοσμίου πολέμου. Ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι οργάνωσαν τη συνωμοσία του Φράνκο κατά της ισπανικής δημοκρατίας με σκοπό ν’αποκτήσουν στρατηγικά στηρίγματα στα εγκληματικά τους σχέδια... Αύριο ο παγκόσμιος φασισμός μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος ενός συγκροτημένου πια και γερά συσπειρωμένου μετώπου των δυνάμεων της δημοκρατίας και της ειρήνης. Γι’αυτό βιάζεται ο Χίτλερ ν’ανάψει σήμερα την παγκόσμια πυρκαιά»
Το ΚΚΕ κάλεσε προπαντός τους ναυτεργάτες να ενισχύσουν την υπεράσπιση της ισπανικής δημοκρατίας θέλοντας έτσι να εμποδίσει τον εφοδιασμό του Φράνκο. Από το φθινόπωρο του 1936 είχαν αρχίσει να καταφθάνουν Έλληνες στην Ισπανία, από διάφορα μέρη του κόσμου, για να ταχθούν στο πλευρό της νόμιμης ισπανικής δημοκρατικής κυβέρνησης.
Ένας από τους εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών, ο Παναγιώτης Αιβατζής αναφέρει ότι «η πρώτη ομάδα από Έλληνες εθελοντές ξεκίνησαν από τη Γαλλία τον Οκτώβριο του 1936 για την Ισπανία. Συγκροτήθηκαν αμέσως, μαζί με άλλους συντρόφους σε λόχο και συμπλήρωσαν το τάγμα "Ντομπρόβσκι" της 11ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, στη συνεδρίαση όμως είχαμε συναντήσει κι άλλους απομονωμένους Έλληνες σ’ άλλα τάγματα (Κομμούνα Παρισιού, Εντγκάρ Αντρέ κ. α). Μα δεν υπήρχε καιρός τότε να τους συγκεντρώσουμε στη δική μας μονάδα. Μετά τα τέλη του ’36, αρχές του ’37, που καταφθάνανε από διάφορα μέρη του κόσμου, φτάσανε κι άλλοι Έλληνες. Nαυτεργάτες από Γαλλία, Αμερική και Νότια Αμερική, Αγγλία, Κύπριοι από Κύπρο και Λονδίνο, από την Ελλάδα και Σοβιετική Ένωση. Άλλοι Έλληνες υπηρετούσαν σε διάφορες ισπανικές μονάδες... Μπορούμε να υπολογίσουμε περίπου σε 200 τους Έλληνες αντιφασίστες που πήραν μέρος στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο»
Βέβαια ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων που πήραν μέρος στον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο και το πόσοι έπεσαν στα πεδία των μαχών ή τραυματίστηκαν δεν έχει προσδιοριστεί με απόλυτη ακρίβεια. Αργότερα, στο Παρίσι, ο Ζεράρντ Λόντον είπε πως αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών που ενδιαφέρουν τους Έλληνες πέρασαν από τα χέρια του και από το 1939 βρίσκονται στη Μόσχα.
Ο Λόντον αποκάλυψε ακόμη πως γνώρισε προσωπικά τους Σακαρέλλο και Νικολαίδη που είχαν φτάσει στην Ισπανία προερχόμενοι από τη Μόσχα.
Ο Δ. Σακαρέλλος, μετά την επιστροφή του στην ΕΣΣΔ, χάθηκε κατά την διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Ο Στέφανος Τσερμέγκας, μέλος του Κ. Κ. ΗΠΑ από το 1931 ως το 1952, αναφέρει περιστατικά από τη δράση Ελληνοαμερικανών στις τάξεις των Διεθνών Ταξιαρχιών.
«Έφυγα από την Αμερική το Δεκέμβριο του 1936 και έφθασα στην Ισπανία στις 2.1.1937. Εταξίδευσα με ισπανικό διαβατήριο μέσω Γαλλίας με το ατμόπλοιο "Νορμανδία". Η ομάδα αποτελούνταν από 96 Αμερικανούς. Μέσα σ’αυτούς και τρεις Ελληνοαμερικανοί: οι Ηλίας Αργίτης, Στέλιος Τοπολιάνος και Σωκράτης Μόντης. Κατατάχτηκα στη 15η Ταξιαρχία (Τάγμα Λίνκολν). Πήρα μέρος στο μέτωπο της Μαδρίτης και στη μάχη της Χαράμα όπου και τραυματίστηκα... Μεγάλο μέρος των Ελλήνων εθελοντών ήταν ναυτεργάτες προερχόμενοι από ΗΠΑ, Αγγλία, Καναδά, Γαλλία, Μεξικό, Ελλάδα, Κύπρο και Αφρική. Για τους Έλληνες εθελοντές του λόχου "Ν. Ζαχαριάδης’’ ξέρω πολύ λίγα πράγματα. Κι αυτό γιατί ο λόχος αυτός ήταν προσκολλημένος στο Τάγμα των Βαλκανίων "Δημητρόφ’’. Το καλοκαίρι του 1938, οι Έλληνες εθελοντές του λόχου "Ν. Ζαχαριάδης" που έζησαν, αποδεκατισμένοι, προσκολλήθηκαν στη 15η Ταξιαρχία των Αμερικανών εθελοντών με το όνομα "Λόχος Ρήγας Φεραίος’’. Πολύ λίγες είναι οι μάχες όπως εκείνη της Χαράμα, στον Ισπανικό Εμφύλιο, που διεξήχθησαν με τέτοια θηριωδία, λόχος επί λόχου, τάγμα επί τάγματος ή σύνταγμα επί συντάγματος... οπισθοχώρηση ή αντεπίθεση μέρα ή νύχτα»
Στη μάχη αυτή έπεσαν αρκετοί Έλληνες, ανάμεσά τους και ο Νίκος Περδίκης (ή Περδίκος).
Ο Τσερμέγκας έφυγε από την Ισπανία το Σεπτέμβριο του 1938 και επέστρεψε στις ΗΠΑ όπου και εκδόθηκε αναμνηστικό λεύκωμα προς τιμήν των Ελλήνων εθελοντών του Δημοκρατικού Στρατού της Ισπανίας. Το λεύκωμα εκδόθηκε από την Ελληνοαμερικανική Εκπαιδευτική Ομοσπονδία Αμερικής και τον Εργατικό Εκπαιδευτικό Σύνδεσμο "Σπάρτακος" της Νέας Υόρκης.
Οι Έλληνες εθελοντές που πολέμησαν στην Ισπανία, κατά τον Τσερμέγκα, υπολογίζονται σε 500.
Το άρθρο είναι του Δημοσιογράφου-ερευνητή Φοίβου Οικονομίδη.